Hồi ức về những mùa xuân

"Cuộc sống nói chung, chỉ có một quy luật: Tuổi trẻ là sự lầm lỗi, Tuổi thành nhân là cuộc đấu tranh, Tuổi già là niềm nuối tiếc” (*)

Benjamin Disraeli

Đối với tôi, niềm nuối tiếc lớn nhất là những mùa xuân đã qua đi. Không có gì để nuối tiếc quãng đời thanh xuân, có chăng là sự nuối tiếc về những ngày Tết đã qua của các thời kỳ ‘hỉ - nộ - ái - ố’…

Ngày còn bé, ngày Tết là pháo. Người ta thường nói “Mua pháo mượn người đốt”, một câu nói quá đúng đối với trẻ con. Một chú bé chưa đủ ‘dũng cảm’ để châm ngòi cho pháo nổ nhưng được nhìn pháo nổ tung là một cảm giác mạnh mà chỉ ngày Tết mới có. Pháo Tết cũng để lại mùi khét lẹt khó quên của thuốc súng, nhất là vào đêm giao thừa ngập ngụa mùi pháo. Nhà nhà đốt pháo đón mừng năm mới, một trải nghiệm mang đủ những cảm xúc cả về âm thanh lẫn mùi vị…

Tuổi thơ & Pháo tết

Đêm giao thừa, sáng mồng một rồi đến ngày mồng ba hay mồng bốn hóa vàng các gia đình đều đốt những tràng pháo. Tôi còn nhớ, pháo Điện Quang là một trong những nhãn hiệu pháo nổi tiếng thời xưa.  Nhà nào nghèo cũng cố đốt phong pháo hai tấc và những gia đình khá giả đốt những dây pháo dài 1 hoặc 2 thước. Nhiều khi người ta đốt những phong pháo dài chỉ vì muốn chơi trội hơn nhà hàng xóm, chẳng khác gì… những con gà tức nhau tiếng gáy!

Trong số những phong pháo được đốt thế nào cũng còn những viên pháo không nổ vì bị… tịt ngòi. Nhặt pháo xịt cũng là một cái thú của thời thơ ấu. Tìm trong đống xác pháo màu hồng thế nào cũng nhặt được những viên pháo chưa nổ, cái thì còn ngòi, cái thì mất tim. Gom những viên pháo còn sót lại giữa đống xác pháo bọn trẻ chúng tôi có thể đốt những viên pháo còn ngòi.

Pháo mất ngòi ư? Vẫn còn ‘chơi’ được. Cứ bóc hết lớp giấy bọc pháo sẽ có một lượng thuốc pháo chưa cháy, gom thuốc nổ, quấn vào một mảnh giấy báo, châm lửa rồi đốt. Loại pháo ‘home made’ này khi cháy sẽ không gây tiếng nổ nhưng thuốc súng sẽ bùng lên, nhất là vào buổi tối sẽ tạo một ‘hiệu ứng ánh sáng’ đặc biệt. Lại còn mùi ‘thuốc súng’ khét lẹt nhưng vẫn cố hít cho được mùi của Tết!

 

Bọn tôi còn chế ra kiểu đốt pháo ‘thăng thiên’ không khác gì… hỏa tiễn. Lấy ống bơ sữa bò, đục một lỗ giữa đáy rồi úp ngược lên một viên pháo. Cái lỗ là chỗ để ngòi pháo lộ ra ngoài. Châm lửa vào ngòi rồi nhanh chân chạy ra xa. Pháo nổ làm tung ống bơ lên trời. Đốt pháo kiểu này lại tạo thêm ‘visual effect’ nhìn khoái con mắt! Muốn đạt ‘hiệu ứng’ mạnh hơn chỉ cần tăng số lượng pháo, bảo đảm ống bơ sẽ tung cao hơn nữa. 

Pháo Điện Quang

Những ấn tượng về pháo thay đổi dần theo tôi từ thời thơ ấu sang tuổi thanh niên. Cột mốc đáng nhớ nhất là Tết năm 1968. Khi đó tôi và gia đình ‘tam đại đồng đường’ còn bôn ba trên Ban Mê Thuột. Đêm giao thừa năm đó có vẻ như thiên hạ đốt pháo nhiều hơn mọi năm. Tiếng pháo kéo dài… và không ai có thể ngờ đó là tiếng súng ngay giữ lòng thị trấn yên bình.

Đến lúc biết được đó là tiếng súng chen lẫn tiếng pháo đón giao thừa, bố tôi vội vàng lấy… tấm chiếu để che chắn những viên đạn vô tình, bảo vệ cho đứa cháu nội đích tôn chỉ mới tròn một tuổi. Đó là phản ứng tự nhiên của con người. Lúc đó tôi nghĩ, ông cảm thấy an tâm hơn với sự bảo vệ của chiếc chiếu ‘chắn đạn’.

Lần đầu trong đời, tôi được nhìn tận mắt ‘những người anh em phía bên kia chiến tuyến’ vào những ngày Tết Mậu Thân. Xác họ nằm rải rác trên đường phố Ban Mê Thuột trong khi chiến sự vẫn còn đang xảy ra. Những ‘người anh em’ chân mang dép râu, đầu đội mũ tai bèo. Những khuôn mặt còn rất trẻ của những người đã vượt Trường Sơn vào Nam. Nhìn những xác người trên đường phố mới thấy thấm thía câu Sinh Bắc, Tử Nam.

Gia đình tôi giữ truyền thống chúc Tết bố mẹ ngay sau đêm giao thừa chứ không đợi đến sáng mồng một Tết như một số nhà khác. Khi tôi lập gia đình và có đứa con đầu lòng tôi còn thay mặt con chúc Tết ông bà nội. Lần đầu được thay mặt con, khi đó mới 1 năm tuổi, chúc Tết ông bà là vào năm…con khỉ. Cái Tết Mậu Thân 1968 thật nhiều kỷ niệm.

Sau Tết năm đó, tôi lên đường nhập ngũ theo lệnh tổng động viên nhưng may mắn vẫn còn được mặc áo lính ngay tại Sài Gòn chứ không phiêu bạt giang hồ đi khắp 4 vùng chiến thuật.

Tết Sài Gòn bao giờ cũng vào mùa nắng ấm chứ không lạnh lẽo như ở Hà Nội. Ngày còn ở Hà Nội tôi còn quá bé để có những cảm nhận riêng tư. Hà Nội vào thập niên 50 cũng khác xa với Hà Nội của thời hiện đại. Lý do chính là ngày xưa người ta không di dân ồ ạt như bây giờ nên địa phương nào cũng còn giữ được truyền thống Tết của vùng đó.

Tôi vẫn còn nhớ, người Hà Thành ngày xưa nổi tiếng là thanh lịch nhất nước. Thế nhưng, danh hiệu đó ngày nay chắc chắn là không còn. Thay vào đó là nền văn hóa ‘hòa tan’ của các vùng khác đổ về thủ đô. Hòa tan bao giờ cũng có hai mặt xấu-tốt tác động trực tiếp đến xã hội và nếp sống. Di dân là hiện tượng tất yếu của một xã hội hãy còn nhiều chênh lệch giữa các địa phương về phương diện kinh tế và mức sống. Chỉ tiếc cho Hà Nội đã bị hòa tan ở mức độ thái quá nên không thể nào giữ được bản sắc thanh lịch của Hà Thành năm xưa.

Sài Gòn cũng chẳng khác gì. Bỏ qua vấn đề chính trị, Sài Gòn trước 1975 được mệnh danh là ‘Hòn ngọc Viễn đông’ nhưng Sài Gòn ngày nay không đủ sức và đủ lực để giữ vững danh hiệu đó.

Có lẽ chỉ trong mấy ngày Tết người ta mới cảm thấy thấm thía phần nào không khí Tết của Sài Gòn xưa. Số lượng người di dân kéo về quê ăn Tết tại miền Trung và miền Bắc đông vô kể. Họ bỏ lại sau lưng thành phố ồn ào, náo nhiệt và trả lại cho Sài Gòn đôi chút thư thả cho những người đã sinh ra và lớn lên tại đây.

Đường phố Sài Gòn vào dịp Tết vắng đi đến một nửa. Chạy xe giữ Sài Gòn vào dịp này người ta mới tìm lại được cảm giác được sống lại bầu không khí yên bình của những năm xưa. Chỉ vài ngày thôi rồi đâu lại vào đấy!

Đối với người Sài Gòn trong thời kỳ chiến tranh, Tết vẫn là… Tết. Người ta tạm quên đi cuộc chiến để đón mừng năm mới. Quân nhân thường chỉ bị ‘cấm trại’ 50%, một nửa ‘vui xuân’, một nửa ‘không quên nhiệm vụ’. Có những đơn vị dễ dãi, số quân ứng chiến nhiều khi chỉ còn 25%. Cũng vì thế mà Tết Mậu Thân 1968 toàn miền Nam đã bị bất ngờ. Kể từ đó, giới chức quân sự siết chặt chế độ cấm trại nhưng đến Tết năm 1972 lại bị một vố nữa!

Tết Sài Gòn 1971

(158 Cống Quỳnh)

Đối với tôi, cái Tết thấm thía nhất là Tết đầu tiên trong trại cải tạo Trảng Lớn, Tây Ninh, năm 1976. Những tưởng chỉ đi học tập có 10 ngày nên chúng tôi rất ‘hồ hởi’, hăng hái lên đường để còn về làm lại cuộc đời mới. Ước vọng được ‘đổi đời’ trong vòng 10 ngày hóa ra là… ảo vọng.

Mười ngày ‘học tập’ qua đi nhanh chóng. Lại hy vọng đến ngày 2/9 và chẳng mấy chốc đã đến Tết. Chúng tôi bảo nhau: thôi thế là ‘được’ ăn Tết trong trại cải tạo, chắc là phải đợi đến… Tết Congo mới được về!

Trong trại cải tạo, khẩu phần ăn ngày Tết có thêm món thịt heo, chia bình quân mỗi người được hai miếng mỡ to bằng 2 đầu ngón tay nổi lềnh bềnh trên một đại dương nước hòa muối.

Những tưởng khẩu phần ngày Tết là một ân huệ. Không ai ngờ đó lại là… tai nạn! Số là những bao tử vốn đã quen với việc ăn uống thanh đạm nên món ‘thịt’ heo ngày Tết khi vào đến bao tử bị chống đối mãnh liệt. Nhiều người đã bị tiêu chảy vì bụng cương quyết nói 'không' với thịt mỡ, tàn dư của Mỹ Ngụy! Hóa ra cái miệng làm khổ cái thân. Kỷ niệm nhớ đời của thời cải tạo.

Lại đến những cái Tết của những năm tháng được ra trại. Tôi gọi đó là thời điêu linh vì phải vật lộn với cuộc sống mới. Vào thời này, người Sài Gòn mặc áo bỏ ngoài quần, chân đi dép lẹp kẹp, vai khoác túi nhỏ đựng hai loong Guigoz: một loong đựng cơm còn loong kia đựng mấy cọng rau muống. Chỉ còn thiếu một chiếc gậy ‘đả cẩu bổng’ sẽ trở thành cái bang!

Tôi xin được một chân ‘lao động phổ thông’ tại công trình xây dựng ở góc đường Nguyễn Du-Huyền Trân Công Chúa. Lao động phổ thông, danh xưng thật mỹ miều nhưng chỉ là tên sai vặt, còn thấp hơn anh phụ hồ.

Hồi đó, bạn bè lâu ngày gặp nhau giữa Sài Gòn, tay bắt mặt mừng trao đổi vài câu xã giao và hỏi thăm cuộc sống của nhau:

- Lâu nay ông làm gì?

- Làm thinh!

Ôi, tiếng Việt vừa thâm thúy nhưng cũng vừa khôi hài đến độ chua chát. Việc ‘làm thinh’ cũng được coi như một nghề để sống trong bối cảnh ‘đổi đời’. Người ‘làm thinh’ hỏi lại bạn, vốn là giáo sư trung học:

- Còn anh?

- Cũng làm thinh như anh.

- Bậy nào.

- Tôi trước đây có là nhà giáo nhưng giờ mất dậy rồi nên vô lương phải ra chợ trời để có đồng ra đồng vào nuôi vợ nuôi con!

Tết thời điêu linh 1985

(Khánh Hội, Quận 4)

Đối với một số người Sài Gòn, những cái Tết trong thời điêu linh là cả một kho kỷ niệm khó quên. Riêng với tôi, Tết năm 1985 là một cuộc di dân… vĩ đại. Năm bố con tôi phải sang Khánh Hội ăn Tết với gia đình ông anh họ.

Trẻ con cần một không khí Tết nhưng tôi lại không đủ khả năng tài chính để tạo một cái Tết như chúng ao ước. Chi bằng để các cháu ăn Tết ‘ké’ với họ hàng.

Lá rách đùm lá nát. Quần áo Tết thì có bà cô bên Cống Quỳnh may bằng những khúc vải thừa. Bà chị họ bên Khánh Hội buôn bán trong chợ Bình Tây nên cũng có phần dễ thở. Nhà cũng có miếng mứt, giỏ hoa. Các cháu cũng nhận được tiền lì xì của họ hàng. Có điều nhận lì xì xong, gom lại cho mẹ để chi tiêu những ngày sau Tết. Các con tôi ‘hoan hỉ’ đưa tiền lì xì cho mẹ. Tôi nghĩ chúng cũng hãnh diện vì sự đóng góp mỗi năm chỉ có một lần…

 

Tết thời điêu linh của gia đình tôi là như thế đó.

***

(*): “For life in general, there is but one decree: Youth is a blunder, Manhood a struggle, Old age a regret”

*** 

(Trích Hồi Ức Một Đời Người – Chương 6: Thời điêu linh)

Hồi Ức Một Đời Người gồm 9 Chương:

1. Chương 1: Thời thơ ấu (từ Hà Nội vào Đà Lạt)
2. Chương 2: Thời niên thiếu (Đà Lạt và Ban Mê Thuột)
3. Chương 3: Thời thanh niên (Sài Gòn)
4. Chương 4: Thời quân ngũ (Sài Gòn – Giảng viên Trường Sinh ngữ Quân đội)
5. Chương 5: Thời cải tạo (Trảng Lớn, Trảng Táo, Gia Huynh)
6. Chương 6: Thời điêu linh (Sài Gòn, Đà Lạt)
7. Chương 7: Thời mở lòng (những chuyện tình cảm)
8. Chương 8: Thời mở cửa (Bước vào nghề báo, thập niên 80)
9. Chương 9: Thời hội nhập (Bút ký những chuyến đi tới 15 quốc gia và lãnh thổ)

Tác giả còn dự tính viết tiếp một Chương cuối cùng sẽ mang tên… Thời xuống lỗ (thập niên 2000 cho đến ngày xuống lỗ)!

***

14 Comments on Multiply

nguoigiaonline wrote on Feb 5, '11

Một entry hay, cảm ơn anh Chính đã báo hại tôi... thêm nhớ nhà :((

nguyenngocchinh wrote on Feb 5, '11

nguoigiaonline said “Một entry hay, cảm ơn anh Chính đã báo hại tôi... thêm nhớ nhà :((“

Sorry anh bạn già. Chúc anh năm mới... hết nhớ nhà!

chackadao wrote on Feb 5, '11, edited on Feb 5, '11

tuoi tre huong toi tuong lai
tuoi gia huong ve qua khu,
co hai loai nguoi gia, nguoi gia dang kinh trong va ke gia tam thuong khong dang kinh trong. Sinh, lao, benh, tu la qui luat cua muon doi, khong ai tranh khoi, nguoi gia dang kinh trong la nguoi gia think it ve minh m think nhieu ve minh se giup ich duoc gi cho cuoc doi nay, cho con chau minh neu nhu mot ngay nao do minh phai ra di
viet hoi ky, truyen dat kinh nghiem cho the he mai sau la mot deu dang nen lam

caulongbachai wrote on Feb 5, '11

Dù sao chúng ta vẫn hạnh phúc khi còn được những kí ức xưa cũ. Còn hơn nhiều người, đối với họ chỉ có hiện tại mà thôi. Cám ơn anh!

chauxuannguyen wrote on Feb 6, '11

Chào anh Nguyen Ngoc Chính,
Rất thú vị đọc đoạn từng đoạn nhật ký của anh... Càng ngày càng biết nhiều về anh và thấy cuộc đời anh là rất special. English Instructor của những năm 65 ~ 75 rồi 30.04.75 vào cải tạo hay nói trắng ra là bị trả thù và nhốt vào tù. Những người quân cán chính của VNCH ko có một tội gì cả, họ chỉ thuần túy cầm súng bảo vệ một nền tự do dân chủ non trẻ, vì những cố gắng đó, họ bị trả thù vô lương tâm... A life was wasted, a million lives were wasted, who's going to pay for these.. This is attrocities to put it mildly, this is worse than killing outright, to reduce someone's dignity to zero level is a crime against humanity in my book.
Rất vui khi thấy anh viết lại và giữ làm tài liệu, biết đâu một ngày nào đó, CSVN sụp đổ thì đây sẽ là những tài liệu quý giá để bring them accountable for their actions and rectify the wrong propaganda that they have instilled in the mind of the youth of VN,
Highest regards,
Chau Xuan Nguyen

nguyenngocchinh wrote on Feb 7, '11

chauxuannguyen said “Rất thú vị đọc đoạn từng đoạn nhật ký của anh...Càng ngày càng biết nhiều về anh và thấy cuộc đời anh là rất special.”

Thanks Chau Xuan Nguyen for your kind comments. In my old age now, I'll try my best to recall what's happening to my life and share it with friends and relatives.

caibang9 wrote on Feb 7, '11

Đời người mấy ai tránh khỏi cảnh lên voi xuống .. đất, NNC nhỉ.
Điều vui cho gia đình bạn ở phần kết này đó. Chúc mừng bạn!

Riêng Cái Bang thì:

Có còn đâu những lần ăn tết
Ở Thăng Long ngày tháng mưa phùn
Đường Ha-lais tung tăng chân xải bước
Hoa đào nương gío hứng từng giọt sương

Sáng đầu năm, người người tung ra phố
Trẻ thơ khoe áo, miệng bi bô
Về đến rồi! Sẽ được tiền mừng tuổi
Gío lùa cánh vừng ngã nghiêng bên hồ

Bao năm rồi chưa trở lại ăn tết
Hà Nội … Ôi nhớ quá … chốn tuổi thơ
Xứ lạ … đường đời … như bế tắc
Lại lao đao chồng chềnh đến bao giờ ?

nguyenngocchinh wrote on Feb 7, '11

caibang9 said “Đời người mấy ai tránh khỏi cảnh lên voi xuống .. đất, NNC nhỉ.
Điều vui cho gia đình bạn ở phần kết này đó. Chúc mừng bạn!”

Những thăng trầm của cuộc đời không nằm ngoài triết lý 'Tái Ông Thất Mã'. Tôi luôn nghĩ thế nên điều quan trọng là giữ được Tâm An Lạc trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Xin cám ơn LHQ về bài thơ hoài niệm một cái Tết trên đất Thăng Long.

caibang9 wrote on Feb 7, '11

nguyenngocchinh said “Tôi luôn nghĩ thế nên điều quan trọng là giữ được Tâm An Lạc trong bất kỳ hoàn cảnh nào.”

Vậy là NNC đã đạt Thiền đến độ cao rồi đó! Ngưỡng mộ.
Chân nhẹ bước, môi nở nụ cười, thở nhè nhẹ thả nỗi bon chen ...

phongchieuphimonline wrote on Feb 11, '11

"Đối với tôi, niềm nuối tiếc lớn nhất là những mùa xuân đã qua đi. Không có gì để nuối tiếc quãng đời thanh xuân, có chăng là sự nuối tiếc về những ngày Tết đã qua của các thời kỳ ‘hỉ - nộ - ái - ố’… "
Cảm ơn anh đã cho tôi lại thời niên thiếu và nhớ rất nhiều về Khánh Hội.

ichinh wrote on Mar 18, edited on Mar 18

Con chào chú Chính! Con là Nguyễn Thị Ngọc Hiếu là con út của ông Nguyễn Ngọc Lạng. Con rất xúc động khi nhìn thấy tấm ảnh tết 1985 chụp tại nhà con. Trong bài "Hồi ký thời niên thiếu" chú đã nhắc tới Nguyễn Ngọc Giác - ông nội của con - và bác ruột của con là Nguyễn Ngọc Toan. 

Tuy con sinh ra đã không còn được thấy những người này nhưng tiềm thức vẫn khao khát một ngày tìm lại gia đình nguồn cội!!! Mẹ con vì hận thù nhà nội nên làm đủ cách để con cái phải theo phe bà. Nhưng lá rụng về cội, anh em chúng con đều yêu quý bên nội. Với con, hình ảnh một người chú tên Chính vẫn sống mãi trong lòng. Khi bố con mất, cả gia đình con chờ chú về đưa tiễn như một người em ruột duy nhất của bố! 

Con luôn hãnh diện với hàng xóm rằng có một người chú vừa đẹp trai lại vừa học giỏi như bố con vậy. Hôm đưa tiễn bố con đến nơi an nghỉ cuối cùng, cách đây 22 năm, chú lúc ẵm lúc bồng con - một người con mọn mới 9 tuổi của ông anh họ - đến nghĩa trang Giồng Ông Tố hình ảnh ấy như mới ngày hôm qua. 

Mẹ con nay cũng mất được hơn một năm rồi, bà tuy hay chửi bới bừa bãi nhưng lại là người có lòng nhân, chú đừng giận mẹ con nữa nhé! Bà nội con mất sớm, nên hồi còn bé mẹ thường dẫn con lên thăm bà Điến - mẹ của chú - và gọi là bà nội. Con có 3 bà đó là bà ngoại, bà nội và bà Điến. Mẹ thường bảo bà nào cũng đẹp, bà ngoại thì hiền từ, bà nội thì sắc sảo còn bà Điến thì sang trọng. Con thấy đúng như vậy. Chị Vũ con còn giữ tấm hình của bà Điến và lúc nào cũng khoe với mọi người là bà nội của mình. 

Đọc hồi ký thời niên thiếu của chú, hè nào chú cũng được về Saigon và đến nhà ông nội con làm con nhớ anh chị con thường kể trước 1975, hè nào anh chị con cũng được về Đà Lạt, và về căn nhà số 9/1 Lý Thái Tổ nơi bán hoa phong lan mà chú đã nhắc tới trong bài "Ai lên xứ hoa đào". 

Con sinh sau 1975 nên ko còn cái diễm phúc đó, chẳng biết Dalat là gì, mãi cho đến khi ông xã con về nước dẫn đi, con mới lần đầu tiên biết quê hương nội của mình. Ôi Dalat, con còn 2 người cô ở đó, tên Loan và Miên giờ con chẳng biết ra sao?

Chú ơi con đang có baby nhỏ nên tạm dừng tại đây, con đang ở quận 2, Saigon. Nếu chú rãnh thì liên lạc với con qua email: ich_inh@yahoo.com. Chào chú yêu quý!!!

nguyenngocchinh wrote on Mar 19

Hi Ngọc Hiếu, I was totally surprised to receive your comments. I'll get in touch with you soon.

hphamtsnqd wrote on Feb 21, '11

Cảm ơn Chính về những hồi ức rất thực về Tết của những người tù cải tạo sau 30/04/1975. Cảm tạ Chúa đã cho tôi sống sót trở về với người Mẹ nghèo khổ, thương tật suốt 26 năm trên ghế lăn tự chế. Chúc bạn và gia đình năm mới an vui và nhiều may lành.
PTH

nguyenngocchinh wrote

Lời bình của hphamtsnqd là kỷ niệm duy nhất tôi còn được giữ lại của anh Phạm Tất Hanh, người giảng viên khóa đàn anh của tôi tại Trường Sinh ngữ Quân đội. Anh Hanh nay đã qua đời chỉ ít lâu sau khi viết lời bình trên. Xin thắp một nén hương lòng để tưởng niệm người quá cố.