Tiếng Việt ta có rất nhiều từ ngữ để nói về
cọp. Trải dài từ Đàng Trong ra đến Đàng Ngoài, con cọp ở Miền Nam còn có những
“danh xưng” như hổ, hùm, kễnh… để chỉ loài sinh vật ăn thịt, có vú với bộ lông
sọc vằn.
Chân
dung Cọp
Trong “Tự
điển tiếng Việt” của Hoàng Phê, người ta thấy có hai từ “kễnh” xuất xứ từ
Miền Bắc:
(1) Kễnh là tính từ, nghĩa là “to kềnh, bệ vệ”, chẳng hạn như ăn no “kễnh
bụng”;
(2) Kễnh là từ cũ, dùng để gọi con hổ (Ông
Kễnh) với hàm ý kiêng nể, e sợ.
Cọp được liệt kê là loài có nguy cơ tuyệt
chủng trong “Sách Đỏ” kể từ năm 1986. Tính đến năm 2015, quần thể cọp hoang dã
trên toàn cầu được ước tính có khoảng từ 3.062 đến 3.948 cá thể trưởng thành,
giảm khoảng 100.000 so với đầu thế kỷ 20.
Cũng vì có bộ lông sọc vằn trông thật “ngầu”
cộng thêm với tính hung dữ nên cọp còn có “danh hiệu” Chúa Sơn Lâm khiến người ta khi nói đến thường phải thêm chữ “Ông”
để tỏ lòng “tôn kính”, chẳng hạn như Ông
Ba Mươi!
Tranh
sơn dầu “Ông Ba Mươi”
Nhưng tại sao lại tôn cọp lên thành Ông Ba Mươi?
Một trong những cách giải thích là do tục lệ
tế thần Xương Cuồng vào ngày 30 tháng Chạp hằng năm, có từ thời Văn Lang. Theo
sách “Lĩnh Nam Chích Quái”, người Văn
Lang gọi Mộc tinh (thần cây cối), là Xương Cuồng, một loài cây trải qua hằng mấy
ngàn năm khô héo mà biến thành yêu tinh, có thể giết người, hại vật, biến hóa
khôn lường. Dân phải lập đền thờ, hằng năm đến ngày 30 tháng Chạp theo lệ phải
mang người sống tới nộp, mới được yên ổn.
Lại có giả thuyết ngày xưa có lệnh ai săn
được cọp thì vua thưởng 30 quan tiền, nhưng cũng bắt người đó phải chịu 30 roi
để cho vong hồn cọp được thỏa mà không tác quái nữa. Cũng có thuyết cho rằng,
lúc Nguyễn Ánh bị nhà Tây Sơn truy bức, hết cả lương thực, may nhờ có thịt thú
rừng do hổ tha tới tiếp tế hằng ngày mà thoát chết (!).
Về sau, khi lên ngôi, vua Gia Long ban lệnh
lập miếu thờ tại vùng Mô Xoài thuộc tỉnh Bà Rịa để tạ ơn, dân gian thường gọi
là miếu Ông Hổ. Tục truyền, vua ban lệnh cấm giết hổ, nếu kẻ nào lỡ tay giết chết
thì bị phạt 30 trượng, còn nếu bắt sống thì được thưởng 30 quan tiền. Cũng vì lệ
này mà cọp còn được gọi là Ông Ba Mươi.
Cọp
rình mồi
Tại Miền Nam, năm 1875 hãng BGI được thành
lập tại Sài Gòn do một sĩ quan hàng hải giải ngũ có tên Victor Larue, từ đó có
tên La De. BGI là chữ viết tắt của “Brasseries
Glacières d’Indochine” (Hãng bia và nước đá Đông Dương) với biểu tượng hình
con cọp.
Đến năm 1954, không còn Đông Dương nữa, nên
chữ “Indochine” đổi lại là “Internationales” (Quốc tế). Lúc đầu BGI chủ yếu làm nước đá, sau mấy năm mới sản xuất
bia và nước giải khát. Từ đó, người Miền Nam gọi là “Bia Con Cọp” hay “Nước ngọt
Con Cọp”.
Con cọp
BGI thống lãnh thị trường nước giải khát tại Miền Nam trước 1975
Dân nhậu đồn đãi bia Con Cọp có vẽ hình
trái thơm là loại bia ngon nhất. Tại sao BGI lại tung ra nhãn bia Trái Thơm? Số
là năm 1973, BGI muốn thay đổi nhãn bia mới, để đỡ tốn tiền thuê họa sĩ thiết kế
ở Pháp như mọi khi nên giao cho họa sĩ quảng cáo trong công ty vẽ.
Cũng là nhãn Con Cọp cũ nhưng vẽ thêm hoa
houblons, còn gọi là hốt bố, loại hoa tạo ra vị đắng của bia. Họa sĩ chưa từng
nhìn thấy hoa houblon tươi bao giờ, chỉ thấy hoa khô trong hãng nên từ đó tưởng
tượng vẽ ra. Thế là hoa hốt bố trở thành… trái thơm lại trông giống như giây
leo!
Đem qua nhà máy thủy tinh Khánh Hội đặt in
trên 100.000 vỏ chai, mang về nhà máy Chợ Lớn, mấy kỹ sư trong xưởng bia mới cười
rần rần vì vẽ sai, thế là thôi không in tiếp nữa. 100.000 chai đã lỡ in không lẽ
bỏ nên số chai này được phân công bỏ chen vào các két bia mỗi két một chai để
phân tán ra.
Có 2 loại bia con cọp: (1) bia chai lớn có
cái đầu con cọp và để nhãn hiệu Bière Larue, (2) bia 33, độ rượu nhiều hơn, vị
uống đậm đà hơn, vô chai nhỏ nên thường gọi là Bia Băm Ba. Thế là Bia Con Cọp trở thành… “Ông Ba Mươi + 3”!
Bia
Con cọp có hình hoa houblon được vẽ thành... trái thơm
Cọp cũng đi vào thơ phú với bài “Nhớ rừng” của Thế Lữ viết vào năm 1936
để tặng Nguyễn Tường Tam (1906-1963), bút hiệu Nhất Linh, thủ lãnh Tự lực Văn
đoàn. Mượn lời con hổ ở vườn bách thú, Thế Lữ viết:
“Gặm
một khối căm hờn trong cũi sắt,
Ta nằm
dài, trông ngày tháng dần qua.
Khinh
lũ người kia ngạo mạn, ngẩn ngơ,
Giương
mắt bé riễu oai linh rừng thẳm
Nay
sa cơ, bị nhục nhằn tù hãm
Để
làm trò lạ mắt, thứ đồ chơi.
Chịu
ngang bầy cùng bọn gấu dở hơi,
Với cặp
báo chuồng bên vô tư lự...
...
“Hỡi
oai linh, cảnh nước non hùng vĩ!
Là
nơi giống hùm thiêng ta ngự trị,
Nơi
thênh thang ta vùng vẫy ngày xưa
Nơi
ta không còn được thấy bao giờ!
Có biết
chăng trong những ngày ngao ngán
Ta
đang theo giấc mộng ngàn to lớn
Để hồn
ta phảng phất được gần ngươi
Hỡi cảnh
rừng ghê gớm của ta ơi!
Hổ nhớ
rừng của Thế Lữ viết vào năm 1936 để tặng Nhất Linh
“Võ
Tòng đả hổ” cũng đi vào văn hóa qua tác phẩm “Thủy Hử”
của nhà văn Thi Nại Am được lấy cảm hứng từ một nhân vật có thật trong lịch sử
Trung Quốc. Trong truyện, tác giả muốn lột tả một sức mạnh phi thường của Võ
Tòng thông qua việc nhân vật này đánh chết hổ bằng tay không:
"Võ
Tòng vội giật lùi lại khoảng hai mươi thước, khi ấy hai chân trước của cọp ta nằm
xoài xuống đất ở trước mặt, chàng vung hai tay ra nắm lấy bờm con hổ mà đè xuống.
Hổ ta hết sức cựa quậy, Võ Tòng đánh tới tấp. Hổ tức mình gầm thét, hai chân
sau cào xuống mặt đất, làm cho đống đất đằng sau lõm xuống như vũng sâu.
“Mãi
sau hổ ta mệt nhoài không còn hơi sức nào cự lại được, Võ Tòng liền tay trái giữ
chặt lấy bờm ấn xuống đất, rồi rút tay phải ra mà giơ những nắm đấm như sắt,
đánh luôn cho năm bảy mươi quả đấm nữa. Hổ ta bị đấm một lúc, vọt máu tươi ra
khắp cả mồm mũi và hai mắt, rồi chỉ thở hồng hộc, mà lử đi không cựa quậy được".
Võ
Tòng tay không... đả hổ
Lai nói sang chuyện “Hổ phù” tức là phù hiệu
đầu cọp của quân đội VNCH ngày xưa. Trong những đơn vị nổi tiếng của Biệt Động
Quân, chúng ta phải nói tới Tiểu Đoàn 42 “Cọp
Ba Đầu Rằn” với vị Tiểu Đoàn Trưởng lừng danh, Thiếu Tá Lưu Trọng Kiệt, và
Tiểu Đoàn 44 “Cọp Đen” với Thiếu Tá
Nguyễn Văn Dần cùng huyền thoại “Nữ Hổ Tướng
Hồ Thị Quế”.
“Cọp
Ba Đầu Rằn”, KBC 4533, được thành lập vào tháng 2/1966
gồm bốn đại đội Biệt Động Quân được gom lại để thành lập Tiểu Đoàn 42. Với tinh
thần dũng mãnh, cộng thêm với bộ quân phục mầu áo hoa rừng, chiếc nón sắt sơn rằn
ri với đầu con đen thui, cặp mắt đỏ rực sáng quắc trên nền ngôi sao trắng toát,
đã làm cho người chiến binh có một dáng vẻ oai hùng, đáng nể và đáng sợ.
Huy hiệu
“Cọp Ba Đầu Rằn” của Tiểu đoàn 42 Biệt Động Quân
Trong binh pháp, để tách kẻ mạnh khỏi môi
trường thuận lợi, dễ bề tiêu diệt, người ta thường áp dụng kế “Điệu hổ ly sơn” nghĩa là dụ hổ khỏi núi
vốn là nơi chúng hùng cứ. Khi đó thì “Mãnh
hổ nan địch quần hồ”, một con cọp dũng mãnh là thế nhưng làm sau chống lại
được cả bầy hồ, cáo.
Hổ sống trong hang nên muốn bắt được cọp
con thì phải vào hang cọp. Người xưa thường mói “Bất nhập hổ huyệt, nan đắc hổ tử”. Ấy thế mà “Bà Chúa Thơ Nôm” Hồ Xuân Hương (1772-1822) lại cảnh báo những ông
muốn đi “bắt cọp” rằng chớ đụng đến “hang hùm”... đụng vào thì chỉ có chết!
“Anh
đồ tỉnh, anh đồ say
Sao
anh ghẹo nguyệt giữa ban ngày
Này
này chị bảo cho mà biết
Chốn ấy
hang hùm chớ mó tay!”
Trong tập “Thơ Nôm truyền tụng” có nghi vấn là bài thơ Chiêu Hổ nói trên có
thể là của tác giả mang một cái tên cũng có liên quan đến... con cọp. Đó là nhà thơ Phạm Đình Hổ (1768-1839)
với giọng điệu mỉa mai, hài hước không kém gì Hồ Xuân Hương! Cho đến bây giờ,
người ta đành xếp Chiêu Hổ là một nhân vật hư cấu trong văn học dân gian!
Cọp tắm suối
Người phụ nữ thường yểu điệu, nhất là trong
việc ăn uống, đến nỗi một cọng giá cũng cắn làm đôi nên mới có câu ví "Nam thực như hổ, nữ thực như
miêu". Mèo và cọp cũng là “những
con tương cận” nhưng lại khác nhau về vóc dáng cũng như tính tình.
Ngày nay có phần hơi khác, có một số các bà
các cô phải nói là... “ăn như voi” chứ không phải như mèo! (Người viết thành thật
xin lỗi về nhận xét này!). Phụ nữ Thái Lan hiền lành là thế mà sao tiếng Anh lại
gọi là “Thai Girl” nghe phát âm sao giống “Tiger”… dữ dằn như con cọp cái.
Tục ngữ ta có câu “Cọp Khánh Hòa, ma Bình Thuận” để chỉ hai thứ rất đáng sợ ở Việt
Nam, nhưng lại có thứ dữ hơn cọp một bậc, đó là sư tử ở tỉnh Hà Đông bên Tàu, vốn
nổi tiếng về ghen tương… chứ không phải là “Hà
Đông bên hông Hà Nội”. Việt Nam ta chỉ có “Công tử Hà Đông” là bút hiệu của nhà văn Hoàng Hải Thủy mà thôi!
“Mày
dám cãi bà hả?”
Theo Âm lịch, giờ Dần là giờ sớm sủa trong
ngày. Con gái có lứa, có thì, cũng như một năm chỉ có ba tháng xuân, một ngày sớm
sủa bắt đầu vào giờ Dần… và đó cũng là ý nghĩa của hai câu ca dao khuyên các cô
sớm lấy chồng:
“Một
năm là mấy tháng xuân
Một
ngày là mấy giờ Dần sớm mai”
Giờ Dần tức là giờ của cọp kéo dài từ 3 đến
4 giờ sáng. Từ giờ Dần sang giờ Dậu là lâu lắm, tính ra là cách nhau tới bẩy tiếng.
Những người lề mề, chậm rịt, kéo dài công việc thường bị ví như là “từ giờ Dần sang giờ Dậu”. Trẻ con ăn chậm
thường bị mẹ mắng là ăn có một bát cơm mà suốt từ giờ Dần sang giờ Dậu cũng
chưa xong!
Cọp không thích khỉ, không thích rắn và rất
ghét lợn. Bốn con này gặp nhau là chỉ có đánh nhau, trong tử vi có nói đến “tứ
hành xung”: Dần, Thân, Tị, Hợi. Những người cầm tinh 4 con thú này không nên lấy
nhau làm chồng hay làm vợ! Nhất là phụ nữ tuổi Dần thường cao số vì... dữ như cọp.
Khi cọp
cái lên… Ngôi Hậu!
Kho tàng ngôn ngữ của ta có rất nhiều ca
dao, tục ngữ. Chẳng hạn như:
- “Hổ
phụ sinh hổ tử” (cha hổ sinh con hổ)
- “Kí
ca kí cóp cho cọp nó tha” là những người dành dụm, tích trữ nhưng để kẻ
khác cuỗm mất
- “Miệng
hùm gan sứa” là kẻ nói miệng thì mạnh bạo, nhưng thực chất thì nhút nhát.
- “Râu
hùm hàm én” là diện mạo oai phong tựa Từ Hải trong Truyện Kiều.
- “Hùm
chết để da, người ta chết để tiếng” là những giá trị mà một con người để lại
sau khi qua đời.
- “Vuốt
râu hùm” là việc làm táo bạo, liều lĩnh với người có có uy lực hoặc thế lực
mạnh hơn mình gấp bội
Râu
hùm thật nhiều nhưng chẳng ai dám vuốt!
Người Tàu cho rằng “kị hổ nan hạ” nghĩa là cưỡi hổ thì khó xuống trong khi đó người
Phương Tây cũng có một câu rất giống, “He
who rides a tiger is afraid to dismount”, nghĩa là người đã lỡ “cưỡi lưng cọp” thì sợ không dám xuống. Nếu có xuống thì chắc chắn sẽ bị... cọp vồ.
“Hổ cốt” là xương hổ, dùng để nấu cao hay
ngâm rượu. “Hổ cứ” là chỗ cọp ngồi, theo phong thủy thì đó là địa thế hiểm yếu.
Hoàng Hoa Thám (1836-1913) ngày xưa trong việc chống Pháp được gọi là “Hùm Xám Yên Thế” là vì ông lập chiến khu
tại Yên Thế để chống Thực dân.
Gia
đình cọp
Cọp sống ở rừng nhưng đôi khi cũng đến các
tiệm sách hay quầy báo để đọc sách báo… nhưng không mua! Giống cọp này có tính
đọc cọp sách báo nên không được các nhà văn, nhà báo ủng hộ!
Giống cọp còn “lai” một giống thú khác là
con dê để thành “cọp dê” mượn từ tiếng Pháp “copier”. Trong các lớp học thỉnh
thoảng cũng có giống thú này xuất hiện, chuyên môn “cọp bài” của người ngồi bên
cạnh. Còn các chú học trò đi “coi hát cọp”
là lén lén đi theo người lớn coi “lậu”, không tốn tiền mua vé…
Yêu
thương
Trước khi kết thúc, mời các bạn nghe một
câu chuyện vui. Hồi Pháp thuộc, chú bếp hay chú “sốp-phơ” (tài xế) thường biết
ít từ ngữ tiếng Pháp nên có thể dài dòng văn tự với ông chủ người Pháp:
“Tí
ti giôn, tí ti noa, lủy xực me-xừ, lủy xực cả moi”.
Diễn
nôm câu này là: “Một chút “màu vàng” (jaune), một chút “màu đen” (noir), nó ăn thịt “ông” (monsieur), nó ăn thịt cả “tôi” (moi)”.
Đó chính là con cọp mà chúng ta đang dần dần
bước vào năm mới Nhâm Dần mà nó… cầm tinh.
Xin chúc bạn bè gần xa một năm Nhâm Dần
Bình an & Hạnh phúc hơn hẳn năm Quý Sửu chậm lụt vì bị mắc dịch
Covid-19!
Chúng ta tin tưởng và hy vọng “Ông Ba Mươi” sẽ rình và nhai xương con
virus Corona một cách dễ dàng chứ không hiền lành như anh trâu !!!
Bầy cọp
đòn mừng năm mới Nhâm Dần 2022... nhiều
người nói đùa chắc dính F0 nên vẻ mặt cọp buồn hiu
***
.jpg)
