“Nếu anh bắn vào quá
khứ bằng khẩu súng lục,
tương lai sẽ bắn lại
anh bằng một khẩu đại bác”
Bất
cứ cuộc chia tay nào cũng mang theo nhiều luyến tiếc. Chia tay giữa người và
người thường mang những kỷ niệm riêng tư, những giây phút bên nhau bỗng chốc trở
thành kỷ niệm. Nếu như có cơ hội gặp lại nhau thì người xưa đã trở thành “cố
nhân” trong muôn vàn khuôn mặt.
Không
phải chuyện chia tay chỉ xảy ra giữa người và người. Có những cuộc chia tay ngoài
ý muốn và mang tính cách rộng lớn hơn của nhiều người với nơi mình đã sinh sống,
thậm chí còn chia tay với cả một đất nước khi phải bỏ xứ ra đi.
Trong
bài viết này, tác giả không nói đến những cuộc chia tay như vậy mà chỉ bàn đến
sự chia tay Thương xá Tax của những người Sài Gòn đã từng, không ít thì nhiều,
gắn bó với một địa điểm thường lui tới tại trung tâm thành phố có tên gọi “Hòn
ngọc Viễn Đông”.
Tôi
biết đến Thương xá Tax từ năm 1953, một năm trước cuộc di cư chính thức từ miền Bắc vào Nam dưới thời
Đệ nhất Cộng hòa của Tổng thống Ngô Đình Diệm. Tax đã hiện diện tại Sài Gòn từ
năm 1880 trong thời Pháp thuộc với cái tên “Cửa hàng Charner” (Grands Magasins
Charner – GMC) tại góc của hai con đường Charner (Nguyễn Huệ ngày nay) và đường
Bonard (Lê Lợi).
Những
cái tên đường “rặt Tây” như Charner, Bonard được chính phủ Bảo hộ đặt từ năm
1865 để vinh danh Đô đốc Hải quân Pháp, Léonard Victor Joseph Charner
(1797-1869) và Louis Adolphe Bonard (1805 - 1867), là những người có liên quan
đến việc chinh phục Đông Dương của quân đội Pháp.
Trước
đó, đường Bonard mang một cái tên rất bình dân: “Đường 13”. Đó chỉ là một con
đường trong xóm nhỏ mà cư dân địa phương thời đó gọi bằng một cái tên cũng
dân dã không kém: “Xóm Thơm”.
Mãi
đến năm 1955, Ban Quản lý Định cư dưới thời Tổng thống Diệm mới đổi tên đường
Charner thành Nguyễn Huệ, đường Bonard trở thành Lê Lợi. Hai tên đường từ đó
mang tên các danh nhân Việt thay thế những ông tướng Pháp và rất may, Nguyễn Huệ
- Lê Lợi vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay.
Vị trí của “Cửa hàng Charner” (Grands Magasins Charner –
GMC) thời Pháp thuộc
“Cửa
hàng Charner” do “Công ty Thuộc địa các Nhà hàng lớn” (Société Coloniale des
Grands Magasins - SCGM) xây dựng với số vốn ban đầu 12 triệu franc sau lên đến
30 triệu vào năm 1925.
Ban
đầu, mặt tiền của tòa nhà Grands Magasins
Charner, thường được gọi tắt là GMC, có gắn tháp đồng hồ theo kiến trúc của
Pháp nhưng pha trộn những đường nét Á Đông với mái cong trên tháp.
Mặt tiền của GMC với tháp đồng hồ
GMC
tọa lạc tại vị trí đẹp nhất của trung tâm Sài Gòn, kinh doanh các mặt hàng mà
thời Pháp thuộc gọi là “bazar”, những sản phẩm đắt tiền, sang trọng được nhập cảng
từ Pháp và Anh nhằm phục vụ cho người Pháp tại thuộc địa, giới thượng lưu Sài Thành
và các đại điền chủ Nam kỳ Lục tỉnh.
GMC
thời đó cũng đăng quảng cáo trên báo, tự hào là “Cửa hàng rộng nhất; Nhiều mặt hàng nhất và là Thương xá tốt nhất”
(Magasins les plus vastes; Magasins les mieux assortis; Magasins vendant le
meilleur marché).
Bên
cạnh các cửa hàng buôn bán, GMC còn có “phòng trà” (salon de thé) và “quán bar
kiểu Mỹ” (bar Americain) với lời quảng cáo “Vào
cửa tự do” (Entrée Libre) như để khuyến khích khách vãng lai đến mua sắm
[*].
Quảng cáo của Cửa hàng Charner
Năm
1942, việc kinh doanh lúc này rất thịnh vượng nên “Công ty Thuộc địa các Nhà
hàng lớn” xây thêm một tầng lầu và đập bỏ phần tháp đồng hồ ngoài mặt tiền.
Thay vào đó là hàng chữ GMC.
Đối
với những người Sài Gòn xưa, bộ mặt mới của GMC với 3 tầng lầu trong thập niên
1940 so với 2 tầng lầu nguyên thủy có phần “đồ sộ” hơn nhưng hình như tòa nhà
đã đánh mất vẻ “cổ kính” với tháp đồng hồ mang những đường nét kiến trúc Á
Đông.
Phải
chăng đó cũng là “cái giá” phải trả khi người ta mải chạy theo cái được gọi là
“đồ sộ” mà quên đi những nét kiến trúc đặc thù của một công trình cổ. Xin nhắc
lại, đó mới chỉ là thay đổi đầu tiên trong thập niên 1940 vì tòa nhà CMG sẽ còn
phải đương đầu với nhiều thử thách những năm sau đó.
GMC với 3 tầng lầu vào năm 1942
Tại
đây người ta có thể mua các mặt hàng từ bình dân như đồ chơi trẻ con cho con cháu…
đến những thứ đắt tiền như đồng hồ, máy ảnh hoặc nữ trang bằng vàng hay kim
cương cho vợ hoặc người tình. Nói chung, Tax có thể coi là “thiên đàng mua sắm”
của người Sài Gòn vào những thập niên 60 và 70.
Ngày
xưa, trong “lộ trình” của người Sài Gòn khi “bát phố Bonard” không thể nào thiếu
mục “ghé Tax”, đó có thể vào lúc khởi đầu hay kết thúc của cuộc hành trình dọc
theo đường Lê Lợi. Quả thật, bên trong Tax người mua hàng bao giờ cũng ít hơn
người “bát phố” với mục đích chỉ muốn được hòa mình vào đám đông. Dân “bát phố” thậm
chí trong túi chỉ đủ tiền để uống ly nước mía Viễn Đông nằm ở góc Lê Lợi và
Pasteur!
Vào
những ngày cuối tuần còn có sự xuất hiện của những bộ kaki vàng, màu áo của
sinh viên sĩ quan Thủ Đức được về phép. Họ vào đấy để tìm lại cảm giác được sống
giữa Sài Gòn đô hội sau một tuần đổ mồ hôi trên thao trường nắng cháy. Mai đây
khi tốt nghiệp, ra trường họ sẽ tỏa đi các đơn vị khắp 4 vùng chiến thuật và sẽ
ít có cơ hội nhìn lại hậu phương Sài Gòn!
CMG trở thành Tax từ thập niên 1960
Vào
thập niên 60, người Sài Gòn rất hãnh diện với Tax. Hãnh diện từ thiết kế bên
ngoài lẫn bên trong thương xá. Đường dẫn lên lầu là hai cầu thang bằng đồng
hình vòng cung trông sang trọng như trong một dinh thự quyền quý.
Khách
vào đây có thể đứng tựa lan can nhìn xuống cảnh mua bán tấp nập phía dưới hoặc
ghé cửa hàng giải khát, gọi ly cà phê đá hay nước ngọt uống để làm dịu cơn nóng
nực lúc ban trưa.
Buổi
sáng tại Pôle Nord ngay tầng trệt cũng có phục vụ điểm tâm, vừa ăn vừa nhìn
thiên hạ qua lại trước mặt. Buổi tối ngồi nhấm nháp chai bia Con Cọp, bia 33… một
cái thú tương đối rẻ tiền mà Tax đem lại cho bất cứ ai ghé chơi vào bất cứ lúc
nào.
Đó
chính là sợi dây vô hình “buộc” người Sài Gòn với Tax cũng như La Pagode,
Givral, Brodard, Thanh Thế hay kem Mai Hương đã một thời gắn bó với cuộc sống
Sài Gòn. Những cái tên quen thuộc giờ đây đã trở thành hoài niệm đối với những
người nay tóc đã điểm sương.
Thương xá Tax năm 1965
Thương
xá Tax cũng đã đi vào văn chương, thơ phú và âm nhạc của người Sài Gòn. Trong
ký ức một thời của mình, Ngô Thụy Miên ngồi tại hải ngoại viết về những quán
hàng quen thuộc của Sài Gòn xưa:
“Em nhớ không, La
Pagode, Givral của những sáng hẹn hò, Hoàng Gia, Pôle Nord của những chiều đưa
đón, dạo phố tết Nguyễn Huệ, Lê Lợi tấp nập người qua, và những tối ghé quán Bà
Cả Đọi, rồi Đêm Mầu Hồng. Cái không khí ấm áp tràn đầy tình thương của quê
hương đó, làm sao có thể ngờ được chỉ trong vài tháng đã chỉ còn để lại một mùa
Xuân, một mùa Xuân cuối cùng của những đổi thay…”
Bài
hát “Chiều trên Phá Tam Giang” của Trần
Thiện Thanh lại diễn tả một buổi tối Sài Gòn sắp vào giờ giới nghiêm và Thương
xá Tax đang chuẩn bị đóng cửa:
“… Giờ này thương xá
sắp đóng cửa, người lao công quét dọn hành lang, giờ này thành phố chợt bừng
lên để rồi ta nghỉ sớm. Ôi Sài Gòn, Sài Gòn giờ giới nghiêm, ơi Sài Gòn, Sài
Gòn giờ giới nghiêm, ôi em ơi Sài gòn không buổi tối…”.
“Thương xá Tax” của Sài Gòn xưa
Sau
ngày Sài Gòn “đổi chủ”, Thương xá Tax cũng được “đổi đời”! Nhu cầu mua sắm của
người Sài Gòn được thay thế bằng “hệ thống bao cấp nhu yếu phẩm” của nhà nước
cho nên sự nhộn nhịp của một trung tâm mua sắm ngày nào nay không còn lý do để
tồn tại. Tax biến thành nơi trưng bày mặt hàng sản xuất của các công ty quốc
doanh.
Đến
năm 1978, Tax được “cởi trói” và “hóa kiếp” thành “Cửa hàng Phục vụ Thiếu nhi Thành phố”. Người bán hàng, khi đó được
gọi là “Mậu dịch viên”, lại “thắt khăn quàng đỏ” như thiếu nhi để bán mặt hàng
chính là đồ chơi cho trẻ con được sản xuất bởi các công ty quốc doanh.
Dĩ
nhiên là “phục vụ thiếu nhi” như tên gọi của cửa hàng nhưng chắc chắn việc trả
tiền là của các bậc phụ huynh. Họ chắt chiu từng đồng trong thời khó khăn bao cấp
để “mua” nguồn vui cho trẻ thơ qua những con búp bê bằng nhựa tái sinh hay chiếc
xe hơi làm bằng gỗ.
Đến
năm 1981 Tax một lần nữa đổi tên thành “Cửa
hàng Bách hóa Tổng hợp Thành phố” trực thuộc Sở Thương Nghiệp và trở thành một trong
những cửa hàng lớn nhất Việt Nam thời bấy giờ. Tax khi đó mang cái tên thật lạ
lẫm, vừa dài vừa khó nhớ đối với người Sài Gòn nên trong suốt thời gian từ 1981
đến 1990 người ta vẫn dùng cái tên cũ: “…
đi lên Tax”… “mua cái này ở Tax…”.
Thương xá Tax trở thành “Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp Thành
phố”
Đáng
chú ý là “Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp
Thành phố” đã thu hút một số du khách đến từ các nước Đông Âu nên người Sài
Gòn lại có một cái tên “bán chính thức” là “Chợ
Liên Xô” hay ngắn gọn hơn, “Chợ Nga”!
Khách hàng nhiều khi đóng thành từng thùng để chuyển về nước những mặt hàng… tư
bản.
Vào
thời điểm “thịnh vượng”, tòa nhà trở thành một trung tâm giao dịch với các mặt
hàng phong phú, từ quần áo, may mặc, mỹ nghệ đến những mặt hàng xa xỉ đều xuất
hiện.
Hình
như nhà nước cũng ý thức được “Thương hiệu Tax” đã ăn sâu vào nếp nghĩ của người
dân nên ngày 19/1/1998 dòng chữ “Thương xá Tax” chính thức được đặt trên nóc
tòa nhà! Thế là sau bao nhiêu năm “lận đận”, tòa nhà được “phục hồi danh hiệu”
đã có từ xưa.
Thương hiệu “Thương xá Tax” xuất hiện trở lại năm 1998
Bước
vào thời kỳ “đổi mới” trước sự cạnh tranh từ các trung tâm thương mại do người
nước ngoài đầu tư và quản lý, một lần nữa áp lực cạnh tranh đã buộc Thương xá
Tax phải tự làm mới mình.
Thương
xá từ đó thuộc quyền quản lý của “Công ty Bán lẻ Tổng hợp Sài Gòn”, trực thuộc “Tổng
Công ty Thương mại Sài Gòn” với tên thương mại là SATRA (Saigon Trading Group),
được thành lập từ năm 1995.
SATRA bên cạnh thương hiệu “Thương xá Tax”
Đọc
đến đây chắc hẳn có bạn đọc thắc mắc tại sao bài viết này lại mang tựa đề “Chia tay Thương xá Tax”?
Nếu
chú ý theo dõi báo chí trong nước ta sẽ hiểu ngay vì sao sẽ phải chia tay. Báo Tuổi trẻ, ngày 20/8/2014, đưa tin trong
một bài viết có tựa đề “Tiểu thương Thương
xá Tax “chết đứng”:
“Việc thương xá Tax
thông báo kết thúc hợp đồng thuê mặt bằng kinh doanh tại đây trước ngày 1/10 đã
khiến các tiểu thương than “chết đứng”. Trong khi đó khu vực kinh doanh trên đường
Nguyễn Huệ (Q. 1, TPHCM) bị ảnh hưởng bởi việc xây nhà ga metro cũng kêu trời
khi việc kinh doanh bị ảnh hưởng nghiêm trọng”.
Trên
Thanh niên Online, tác giả Trần Thùy
Linh sau khi nhắc lại việc “xóa sổ” khu vực Passage Eden đã viết:
“… Và mấy hôm nay, có
một nỗi đau tưởng đã lên da non, bỗng bùng lên, dữ dội, khi nghe tin thương xá
Tax sẽ vĩnh viễn bị xóa sổ. Tôi tin rằng những “vô tri, vô giác” ấy, những “vật
cần phải hy sinh cho sự phát triển” trên khu đất vàng ấy, đã đau lắm. Một cao ốc
40 tầng hiện đại, sáng choang sẽ mọc lên, thay thế cho Tax già nua cũ kỹ đã
134 tuổi. Khu trung tâm Sài Gòn sẽ còn gì?” .
Mô hình dự án toà tháp Tax Plaza cao 40 tầng
Kiến
trúc sư Nguyễn Ngọc Dũng trong bài viết “Sài
Gòn đang trở nên xa lạ” đưa ra nhận xét mang tính cách chuyên môn:
“Với một diện tích
khiêm tốn vài trăm ha, trung tâm Sài Gòn vốn được quy hoạch thành khu trung tâm
hành chính và công cộng nay lại đang được nén chặt đến mức ngộp thở. Sài Gòn
xưa giờ đang trở thành đô thị của một nước xa lạ nào đó, những bản sắc vốn có
và hồn đô thị của thành phố 300 năm tuổi đang bị xóa nhòa.
Liệu bạn có còn tìm
được nét Sài Gòn xưa ở những cao ốc mang tên nước ngoài như Royal Garden, Eva Royal
Plaza, Avalon, Sailing Tower, Centec Tower hay Kenton Residence, Gemadept
Tower, The Manor? Cái tên Sài Gòn cũng được nhắc tới nhưng lại rặt một nét lai
căng, ví như Saigon Sky Garden, Saigon Plaza…”
Người Sài Gòn ngồi nhìn Thương xá Tax trước ngày chia tay
Tôi
bỗng rùng mình khi nhớ lại một câu nói của ai đó. Câu này đã được dẫn trước bài
viết nhưng cũng xin ghi lại một lần nữa để chúng ta đừng quên:
“Nếu anh bắn vào quá
khứ bằng khẩu súng lục,
tương lai sẽ bắn lại
anh bằng một khẩu đại bác”
***
Chú thích:
[*]
Đọc thêm bài viết “Quảng cáo Sài Gòn xưa:
Thời Pháp thuộc” tại:
***
(Trích Hồi Ức Một Đời Người)
Hồi Ức Một Đời Người gồm 9 Chương:
1.
Chương 1: Thời thơ ấu (từ
Hà Nội vào Đà Lạt)
2.
Chương 2: Thời niên thiếu (Đà
Lạt và Ban Mê Thuột)
3.
Chương 3: Thời thanh niên (Sài
Gòn)
4.
Chương 4: Thời quân ngũ (Sài
Gòn – Giảng viên Trường Sinh ngữ Quân đội)
5.
Chương 5: Thời cải tạo (Trảng
Lớn, Trảng Táo, Gia Huynh)
6.
Chương 6: Thời điêu linh (Sài
Gòn, Đà Lạt)
7.
Chương 7: Thời mở lòng (những
chuyện tình cảm)
8.
Chương 8: Thời mở cửa (Bước
vào nghề báo, thập niên 80)
9.
Chương 9: Thời hội nhập (Bút
ký những chuyến đi tới 15 quốc gia và lãnh thổ)
Tác giả còn dự tính viết tiếp một
Chương cuối cùng sẽ mang tên… Thời xuống lỗ (thập niên 2000
cho đến ngày xuống lỗ)!
những ngày này những ai yêu Saigon đều tranh thủ ghé Tax. Chắc cháu cũng sẽ ghé Tax vào những ngày sau cùng của Tax :(
Trả lờiXóaBài viết rất công phu. Nhưng ông Chính có còn nhớ tên thương xá TAX viết tắt từ những chữ gì không? (hoặc nếu không phải là viết tắt thì có nghĩa gì). Hồi xưa thì mình không quan tâm đến điều này. Nay đi hỏi nhiều bạn già và tra cứu khắp nơi mà vẫn chưa ra.
Trả lờiXóaXin cảm ơn ông trước và chúc ông luôn vui mạnh.
@Nhiệm
Thắc mắc của bạn về cái tên TAX cũng là mối bận tâm của tôi khi viết bài này. Tôi cũng đã tra cứu khắp nơi nhưng vẫn chưa tìm ra lời giải thích thỏa đáng về cái tên TAX. Tiện đây cũng xin bạn đọc góp ý về vấn đề này. Xin đa tạ trước.
Xóa