Ban Mê Thuột: Khởi đầu của một kết thúc

Tất cả được bắt đầu từ thị trấn Ban Mê Thuột trên vùng cao nguyên trong ngày 10/3/75 và chỉ hơn 50 ngày sau, cuộc chiến giữa hai miền Nam - Bắc kết thúc tại Sài Gòn, ngày 30/4/75. BMT đã được chọn làm chiến trường lãnh ấn tiên phong của miền Bắc và BMT cũng đi vào những trang lịch sử cuối cùng của miền Nam.

Bản đồ BMT

BMT bị công hãm ngày 10/3/1975. Thị xã nhỏ bé này, với diện tích khoảng 370 km², dân số chưa đến 300.000 người, bị thất thủ và tạo một chấn động domino, phá vỡ hệ thống phòng ngự và kết quả là ngày 30/4/1975 toàn bộ miền Nam sụp đổ!

Vai trò chiến lược của BMT rất quan trọng đối với toàn vùng cao nguyên vì đây là thị xã của tỉnh Darlac, nằm trên Quốc Lộ 14, chạy dài từ phía Nam là tỉnh Quảng Đức, nối tiếp với Vùng 3 Chiến Thuật. Phía Bắc là tỉnh Phú Bổn chạy dài đến Pleiku, thành phố đã đi vào âm nhạc với lời ca… Em Pleiku má đỏ, môi hồng.

Phía Tây là một dãy rừng già tiếp giáp với biên giới của các nước láng giềng Lào và Campuchia nên có tên Ngã 3 biên giới. Từ khu vực phía Tây, sông Serepok chảy ngược sang Campuchia, cắt Quốc Lộ 14 ở phía Nam thị xã. Tại đây có cây cầu bắc ngang sông Serepok cách thị trấn 14 km nên có tên Cầu 14.

Cầu 14 bắc ngang sông Serepok

Đông Nam thị xã BMT là quận Phước An, quận cuối cùng của tỉnh Darlac và cũng là gạch nối giữa vùng cao nguyên và miền duyên hải qua cửa ngõ Khánh Dương, Nha Trang, bằng Quốc Lộ 21. Cho nên, nếu nói BMT là trung tâm quan trọng của vùng cao nguyên không phải là quá đáng.

BMT cũng là cái nôi kinh tế của miền đất đỏ bazan. Nếu nói tới cây thông người ta liên tưởng tới Đà Lạt, cây trà là sản phẩm chủ yếu của B'lao (Bảo Lộc) thì cây cà phê là ‘đặc sản’ nổi tiếng của BMT.

Cà phê Ban Mê

BMT còn có các đồn điền cao su hàng ngàn mẫu vây quanh thị xã. Rừng BMT sản xuất các loại cây gỗ quý như cẩm lai, cà te, gụ, lim, sên sên, cây dầu, cà chích, bằng lăng... Về mặt kinh tế, BMT trở thành trung tâm khai thác lâm sản bậc nhất trên toàn quốc. Chính nghề rừng đã nuôi sống biết bao gia đình và cung cấp nguyên liệu cho các ngành sản xuất khác trong nền kinh tế quốc gia.

Đối với tôi, BMT là một thị trấn mang nhiều kỷ niệm của một thời niên thiếu. Đây là vùng đất được mệnh danh là Bụi Mù Trời trong mùa nắng, đến mùa mưa lại tràn ngập lớp bùn màu đỏ của đất bazan. Những người sinh sống tại đây thường nói chính đất bazan đã gắn kết thị trấn ‘nắng bụi, mưa lội’ khiến cho BMT trở thành vùng đất đi dễ, khó về.

Vùng đất đỏ bazan

Thị trấn này đối với nhiều người lại là Buồn Muôn Thưở vì chỉ vỏn vẹn mấy con đường chính mang tên những anh hùng người Thượng lẫn Kinh: Y Jút, Ama Trang Long, Quang Trung, Lý Thường Kiệt, Nguyễn Thái Học... Ở đây, khẩu hiệu Kinh Thượng kết đoàn được đề cao như trong bài Hiệu Đoàn Ca của trường Trung học BMT mà thời đi học chúng tôi vẫn thường hát.

Kinh Thượng kết đoàn

Bọn học sinh chúng tôi còn sáng tác thêm một cái tên nữa để gọi thị trấn thân thương của mình: Bánh Mì Thịt. Một cái tên nghe rất... ‘ngon lành’ nhưng thật ra chẳng có gì liên quan đến BMT. Sau này, BMT còn được biết đến qua tên Buôn Ma Thuột, xuất xứ từ tiếng Ê Đê với nghĩa ‘bản làng của người cha (Ama) mang tên Thuột’. Có người giải thích, Thuột là tên một vị tù trưởng người Thượng giàu có và quyền uy nhất vùng.

Riêng đối với tôi, nếu không vì lý do công vụ của bố phải chuyển gia đình từ Đà Lạt về BMT và nếu tôi có quyền lựa chọn, chắc chắn việc chọn lựa đó sẽ không có tên BMT. Thế nhưng, định mệnh run rủi, tôi đã lạc đến xứ Ban Mê và lập gia đình tại đây. Phải chăng là Đất lành chim đậu? Cũng tại đây, trên giấy khai sinh của đứa con trai đầu lòng vẫn còn mang con dấu của Xã Lạc Giao. 

Ban Mê đi dễ khó về

Trai đi có vợ, gái về có con.

Đường lên xứ Buồn Muôn Thuở

 

Những trang lịch sử cuối cùng của một chế độ chính trị đã khởi đầu từ BMT và kết thúc tại Sài Gòn. Khi BMT thất thủ, tôi ở Sài Gòn nên những chi tiết dưới đây được trích dẫn từ nhật ký của Nguyễn Định. Đây là tất cả những diễn biến chỉ trong một ngày. Hôm đó là Thứ Hai, ngày 10/3/1975:

* 2 giờ 20 sáng: BMT bắt đầu chịu trận pháo kích, kéo dài liên tục cho đến 6 giờ sáng, bằng các loại đại bác 130 ly, hỏa tiễn 122 ly, đại bác 100 ly gắn trên xe tăng T54 của VC.

* 4 giờ sáng: Bộ binh và chiến xa T54 tấn công mặt Bắc, Phi trường L19 [phi trường nằm ngay trung tâm thành phố - Chú thích của NNC], với chiến thuật biển người, tiền pháo, hậu xung. Lực lượng phòng thủ phi trường là đại đội Thám Sát Tỉnh (PRU), trực thuộc Bộ chỉ huy Cảnh sát Quốc gia Tỉnh, quân số chỉ vỏn vẹn trên dưới 40 người.

* 5 giờ sáng: Đơn vị phòng thủ Phi trường L19 xin Tiểu Khu tiếp viện, Tiểu Khu phái Đại đội 1/224 Ðịa phương quân nhưng đại đội này đã không thể tiến vào Phi trường L19 để tiếp cứu đại đội Thám sát vì nơi này đã bị tràn ngập.

* 6 giờ 20: Phi trường L19 thất thủ, Đại đội Thám sát tan hàng.

Đài radar, phi trường L19

* 6 giờ 55: Lực lượng tấn công làm chủ mặt Bắc thị xã.

* 7 giờ 05: Khu vực suối Bà Hoàng và cuối đường Hàm Nghi, ngõ vào xã Châu Sơn, bị tràn ngập.

* 7 giờ 15: Một mũi tiến quân khác tràn chiếm khu vực cuối đường Hoàng Diệu, đường đi Bandon [sau này gọi là Buôn Đôn hay Bản Đôn – Chú thích của NNC]. Khu trung tâm xã hội, do linh mục Trương Trọng Tài, mới thành lập để nuôi người gìa tàn tật và trẻ mồ côi cũng bị tràn ngập.

* 7 giờ 30: Khu giáo xứ Tân Mai, Buôn Alê A, nằm trên đường Thống Nhất, nối liền Quốc lộ 14 tại trạm kiểm soát cửa ngõ phía Nam, thuộc Cục Cảnh sát Quốc Gia bị thất thủ. Dân chúng từ mặt Nam thị xã, đổ xô nhau chạy vào khu Dân y viện BMT [nơi trước đây vợ tôi làm việc, chúng tôi được cấp một căn nhà nhỏ trong cư xá bệnh viện – Chú thích của NNC] và Trường Tiểu Học Nguyễn Du [đối diện với Dân y viện – Chú thích của NNC] để tránh đạn.

Buôn Alê A

Cũng vào thời gian này, dân chúng từ cửa Bắc thị xã, khu xóm đạo, bồng bế nhau chạy vào trung tâm thành phố, ở khu Lý Thường Kiệt - Ama Trang Long [khi còn ở BMT, gia đình tôi sinh sống tại số 31 Lý Thường Kiệt và sau đó chuyển sang 48 Ama Trang Long, đối diện với tiệm bán phụ tùng xe hơi Lê Đức Viên và gần đó là tiệm Quảng Thành của ông bà Huệ, bố mẹ của Mai Tiến Thành (Vòng tay học trò) – Chú thích của NNC]. Người chạy loạn chen chúc nhau ở khu vực tiệm Bida Thanh Sơn [trên đường Lý Thường Kiệt – Chú thích của NNC], tiệm gạo, nhà sách Văn, đối diện Khách sạn Hoà Bình và tiệm chụp hình Hưng Ký. 

Ở mặt Tây, dân chúng đổ xô nhau chạy về khu trường Tầu nằm trên đường Y Jút, đối diện Hội Dục Anh. Tình hình tại trung tâm thị xã, từ khu vực Ngã Sáu, nhà thờ chính tòa [nhà thờ Cha Ngoạn còn được người địa phương gọi là Nhà thờ cột đèn ba ngọn vì tọa lạc ngay giữa giao lộ 6 của các con đường, nơi có một cột đèn với 3 ngọn đèn neon – Chú thích của NNC]. Khu Quang Trung, Ciné Nguyễn Huệ, Ama Trang Long, Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Y Jút, Ciné Lô Đô, Tôn Thất Thuyết, đến khách sạn Hoàng Gia, vẫn còn yên tĩnh, chưa bị tấn công.

Góc đường Ama Trang Long-Nguyễn Thái Học

* Từ 7 giờ 30 đến 8 giờ 30, VC đã hoàn toàn làm chủ tình hình các mặt Bắc, Tây và Nam thị xã, vành đai an toàn cho thị xã đã bị phá vỡ… Các chốt quan yếu như Phi trưòng L19, bến xe cây số 3 ở phía Bắc, Trạm kiểm soát phía Nam và kho đạn Mai Hắc Đế đều đã thất thủ.

* 8 giờ 45: Lực lượng VC tấn công từ khu vực đường Phan Bội Châu và trường nữ trung học Vinh Sơn, chiếm khuôn viên nhà thờ Chính Toà. Một cánh quân khác từ cuối đường Phan Bội Châu, có T54 yểm trợ, cũng đang tiến về khu vực nhà thờ Chính Toà.

* 9 giờ: B40, B41 và cối 60 ly bắn phá khu trung tâm thành phố trên đường Hai Bà Trưng, đoạn từ Quang Trung đến Ama Trang Long (Khu bến xe Lam cũ, cạnh khách sạn Hồng Kông, thiêu hủy hoàn toàn khu phố này và khu phố dọc theo Quang Trung, từ Hai Bà Trưng đến Lý Thường Kiệt, đối diện Khách sạn Tường Hiệp, và Ngân Hàng Đại Á cũng thành một biển lửa).

Ngã tư Quang Trung-Hai Bà Trưng

Khu phố trung tâm bị bắn cháy, những cư dân ở đây và dân chúng từ ngoại ô thị xã chạy về tá túc ở khu vực Lý Thường Kiệt, trong các tiệm bida Thanh sơn, tiệm gạo, nhà sách Văn... đã xô nhau chạy băng qua đường Lý thường Kiệt, theo Ama Trang Long và Quang Trung chạy xuống khu chợ, nhà hàng Vĩnh Thuận, đối diện cục Cảnh sát Quốc Gia xã Lạc Giao đễ ẩn núp.

[Ai đã từng sinh sống tại BMT chắc còn nhớ phố xá, nhà cửa ở đây được xây cất theo lối kiến trúc Âu - Á lẫn lộn, đôi khi có những căn nhà 2, 3 tầng lầu. Là vùng cao nguyên, nên về mùa gió, các tần số gặp rất nhiều nhiễu âm, gây khó khăn cho các máy thu thanh, thu hình. Cũng vì thế, để nghe được đài Phát thanh Sài Gòn, đài BBC hay đài VOA, đặc biệt là đài Truyền hình Nha Trang, người ta phải dùng anten trời nhiều nhánh, dựng trên nóc nhà. Khi thị trấn thất thủ, lực lượng tấn công nhìn thấy những căn nhà có anten trời nhiều nhánh, đã gọi về bộ chỉ huy: "Báo cáo, ở khu này có rất nhiều đài địch…" và lập tức bắn B40, B41 vào tiêu hủy. Oan thay cho những ‘đài địch’ của BMT và cũng tội nghiệp cho sự hiểu biết của những người chân quê khi bước vào một thị trấn nhỏ bé tại miền Nam  –  Chú thích của NNC].

* 9 giờ 20: Một đơn vị Biệt Động Quân đầu tiên vào được thị xã qua cửa ngõ phía bắc, rải quân ở khu vực Trường Trung Học Tổng Hợp BMT, ngã tư đường Bà Triệu và đường Hùng Vương.

Trường Trung học Tổng hợp BMT (1974)

* 9 giờ 25: Từ khuôn viên nhà thờ chính toà vượt Ngã Sáu, lực lượng tấn công tiến chiếm Câu lạc bộ Biên Thùy, khu cư xá sĩ quan, Hội đồng Tỉnh, nằm ở ngã ba Lê Lợi và Thống nhất, đối diện khu vườn hoang của bác sĩ Tôn Thất Niệm [năm 1967 BS Niệm là Trưởng ty Y tế kiêm nhiệm Giám đốc Dân y viện BMT và cũng là một ca sĩ ‘tài tử’ có giọng hát truyền cảm vào thời đó. BS Niệm là con của ông Tôn Thất Hối, cựu đại biểu Cao nguyên Trung phần dưới thời Bảo Đại – Chú thích của NNC].

* 9 giờ 30: Bộ binh và chiến xa T54 từ khu Cư xá Sĩ quan, Hội đồng Tỉnh và Câu lạc bộ Biên Thùy, tràn qua khu vườn của bác sĩ Niệm, tấn công Bộ chỉ huy Tiểu Khu Darlac.

* 10 giờ 20: T54 chiếm Sân vận động và khuôn viên Tòa Sơ Thẩm BMT.

* 11 giờ 20: Một chiếc T54 bị bắn cháy trước cổng chính Bộ chỉ huy tiểu khu, đối diện Bưu Điện BMT.

* 11 giờ 30: Lực lượng tấn công chiếm hoàn toàn khu trung tâm thành phố. Suốt từ Ngã Sáu, đường Phan chu Trinh, chạy dài theo Quang Trung và Ama Trang Long đến Tôn Thất Thuyết... bắn phá các dãy phố dọc theo Ama Trang Long, Y Jút và bắn cháy khu chợ BMT [chợ BMT nằm ở góc đường Y Jút-Quang Trung – Chú thích của NNC].

Đường Y Jút

* 11 giờ 45: Hai chiếc Commando Car [loại xe thiết giáp với bốn bánh cao su, không xích sắt – Chú thích của NNC] của Thiết Đoàn 8 Thiết Giáp bị bắn cháy tại ngã ba Tôn Thất Thuyết - Ama Trang Long, trước Bar Quốc Tế và tiệm gạo Thanh Bình.

* 11 giờ 50: Hậu cứ Thiết đoàn 8 di tản.

* 12 giờ: Cục Cảnh sát Quốc gia Xã Lạc Giao tan hàng.

* 13 giờ 15: Một tiếng nổ lớn, rồi một cột khói bốc cao che khuất cả khu vực Tiểu khu, Bộ chỉ huy Tiểu Khu trúng hỏa tiển 122 ly, Trung tâm hành quân bị sập.

* 14 giờ 20: Đám dân chúng chạy hớt hải từ khu nhà Công chánh trên đường Hai Bà Trưng, cạnh bảo sanh viện Bác Ái, đổ xô xuống ngã tư Hoàng Diệu - Nguyễn Thái Học, và một người nào đó la lớn: "Tiểu Khu mất rồi!".

* 4 giờ chiều: Tin tức xôn xao cho biết Bộ chỉ huy Cảnh sát đã rút lúc 3 giờ 40 vì không chịu nổi mưa pháo và biển người. Ở các khu tập trung đông dân chúng, người ta đang bàn tán xôn xao về tin tức tại trường Tầu ở đường Y Jút, nơi tập trung rất nhiều người chạy nạn. Lực lượng tấn công bắt đầu thanh lọc dân chúng, tìm bắt các viên chức chính phủ, quân nhân, cảnh sát.

  

* 6 giờ 30 chiều: Một toán bộ binh và hai chiếc T54 từ cuối đường Hàm Nghi đang tiến về hướng Phan Chu Trinh, chạy trước họ vẫn là đám đàn bà, trẻ con và người gìa.

* 7 giờ 15 tối: Lực lượng tấn công chia thành nhiều toán, lục soát từng gia đình trên các khu phố Phạm Phú Quốc, Võ Tánh, Hàm Nghi, khu cư xá Lam Sơn của Sư đoàn 23 BB. Thanh niên trai tráng đã lẩn trốn từ vườn sau nhà này sang nhà khác, hoặc trốn trên trần nhà, hầm cầu, hầm tránh pháo kích.

* 9 giờ 45 tối: Có tin từ Chi khu BMT, (cách thị xã khoảng 7 Km) đã liên lạc được với Trung Tá Dậu, Chỉ huy trưởng Liên đoàn 21 Biệt động Quân. Tin này được truyền tai nhau khắp các khu phố, và mọi người, ai cũng tin rằng sẽ có đánh lớn, chắc Biệt động quân còn chờ Nhảy Dù và Thủy quân lục chiến đến!

***

Khúc phim hồi ức ngày 10/3/75 tại BMT chấm dứt tại đây. Sẽ là một kỷ niệm nhớ đời đối với những người BMT đã sống trong ngày này. Thế giới có The Longest Day và người Ban Mê cũng có ngày dài nhất trong cuộc đời của mình!

***

(Trích Hồi Ức Một Đời Người, Chương 4 – Thời quân ngũ)

Hồi Ức Một Đời Người gồm 9 Chương:

1. Chương 1: Thời thơ ấu (từ Hà Nội vào Đà Lạt)
2. Chương 2: Thời niên thiếu (Đà Lạt và Ban Mê Thuột)
3. Chương 3: Thời thanh niên (Sài Gòn)
4. Chương 4: Thời quân ngũ (Sài Gòn – Giảng viên Trường Sinh ngữ Quân đội)
5. Chương 5: Thời cải tạo (Trảng Lớn, Trảng Táo, Gia Huynh)
6. Chương 6: Thời điêu linh (Sài Gòn, Đà Lạt)
7. Chương 7: Thời mở lòng (những chuyện tình cảm)
8. Chương 8: Thời mở cửa (Bước vào nghề báo, thập niên 80)
9. Chương 9: Thời hội nhập (Bút ký những chuyến đi tới 15 quốc gia và lãnh thổ)

Tác giả còn dự tính viết tiếp một Chương cuối cùng sẽ mang tên… Thời xuống lỗ (thập niên 2000 cho đến ngày xuống lỗ)!

***

6 Comments on Multiply

cuuphansinh wrote on Oct 22, '10

Cảm phục ! Cảm phục !
Nhưng mình có suy nghỉ thế này (không biết có đúng không?): Cuộc chiến VN hình như được dàn xếp đâu đó để cho hạ màn (cụ thể: tướng tá rút hết, quân đôi VNCH mất chỉ huy nên không còn sức chiến đấu, các nơi đều như bị bỏ ngõ....) Nếu như thế, BMT có phải là trận chiến quyết định, BMT có thực sự là vị trí chiến lược quan trọng trong cuộc chiến này? Phải chăng một trận đánh ở nơi khác... cũng sẽ có một kết cục tương tự? Xin nhờ chỉ vẽ?

thahuong82 wrote on Oct 23, '10

Cám ơn anh Chính đã cho xem lại khúc phim BMT vào đầu tháng 3/75. Tôi lúc đó là Sĩ Quan Thủ Qũy Tiểu Đoàn 231 Pháo Binh yểm trợ trực tiếp Sư Đòan 23 BB và Bộ chỉ huy tiền phương đóng ngay Phi Trường Phụng Dực (Hậu Cứ Tiểu Đoàn tôi lại ở Đà Lạt).
Cũng xin mạn phép bổ túc một chút về phút tấn công đầu tiên là Phi Trường Phụng Dực là nhắm vào 231/PB và Trung Đoàn 53 BB của Sư đòan 23. Tóan thám sát tỉnh (PRU) với quân số ít ỏi chỉ để gác các chòi ở Phi Trường, tôi nghĩ tụi VC không bận tâm.
Tiểu đoàn tôi bị đặc công xâm nhập nên mọi sự phòng thủ, nơi ăn chốn ngủ của Sĩ Quan Ban chỉ huy Tiểu Đoàn các ban 1, 2, 3,và ban HCTC của tôi đều bị các nử đặc công biết rõ (tụi nó sau khi bị bắn chết lục túi có phóng đồ). Hầu hết các SQ ban chỉ huy đều anh dũng chiến đấu và chết gần hết mặc dầu đã giết hết đặc công trong vòng phòng thủ Tiểu Đoàn nhưng không chịu nổi hàng sư đoàn với bộ binh tùng thiết tràn ngập từ phía rừng cao su của phi trường. Đành phải tan hàng vào rừng. Tôi và một SQ ban 5 may mắn còn sống sót.

Trại tù "cảitạo" đầu tiên cũng là Trảng Lớn Tây Ninh. Có dịp sẽ trao đổi với anh nhiều về BMT vì tôi có nhiều kỷ niệm về mảnh đất Cao nguyên đó.

nguyenngocchinh wrote on Oct 23, '10

thahuong82 said “Tôi lúc đó là Sĩ Quan Thủ Quỷ Tiểu Đoàn 231 Pháo Binh yểm trợ trực tiếp Sư Đòan 23 BB và Bộ chỉ huy tiền phương đóng ngay Phi Trường Phụng Dực(Hậu Cứ Tiẻu Đòàn tôi lại ở Đà Lạt).”

Xin cám ơn anh thahuong82 đã bổ xung thêm những chi tiết về biến cố ngày 10/3/75 tại BMT để người đọc cùng chia sẻ.

thahuong82 wrote on Oct 23, '10

Anh ở trong nghề báo có biết GS Tạ Quang Khôi trước dạy ở SG kiêm tổng thư ký báo Văn Nghệ Tiền Phong ở SG trước 75 và ở Mỹ một thời gian. Anh ta và tôi là bạn vong niên gặp nhau ở trại tỵ nạn Galang (Indo.) sau đó cùng chung tay với anh Ng. Mộng Giác cũng GS và vài anh em khác ra bán nguyẹt san TUDO MAGAZINE vừa tiếng Việt vừa tiếng anh để phục vụ đồng bào trong 2 trại Galang1 và Galang2 khỏang thời gian 81-83 sau đó tôi đi định cư kô biết tờ báo có còn kô?

nguyenngocchinh wrote on Oct 24, '10

thahuong82 said “Anh ở trong nghề báo có biết GS Tạ Quang Khôi trước dạy ở SG kiêm tổng thư ký báo Văn Nghệ Tiền Phong ở SG trước 75 và ở Mỹ một thời gian .Anh ta và tôi là bạn vong niên gặp nhau ở trại tỵ nạn Galang (Indo.) sau đó cùng chung tay với anh Ng.Mộng Giác cũng GS và vài anh em khác ra bán nguyẹt san TUDO MAGAZINE vừa tiếng Việt vừa tiếng anh để phục vụ đồng bào trong 2 trại Galang1 và Galang2 khỏang thời gian 81-83 sau đó tôi đi định cư kô biết tờ báo có còn kô?”

Hai vị anh đề cập đến tôi có biết nhưng đó là thời gian tôi ở trong quân ngũ, tôi mới chỉ làm báo kinh tế Vietnam Investment Review từ năm 1991, nay tôi đã nghỉ hưu. Thân.

nguyenngocchinh wrote on Mar 3, '11

Entry này đã được đăng lại trên Văn thơ Lạc Việt:
http://www.vantholacviet.net/news-2006/16/Bien-Khao/Ban-Me-Thuot-Khoi-dau-cua-mot-ket-thuc.html