. Nguyễn Ngọc Chính's: Xuân trong thơ Bùi Giáng

Thứ Hai, 1 tháng 2, 2021

Xuân trong thơ Bùi Giáng

Phải nói cho ngay, không ai có thể tự hào mình là người hiểu được thơ Bùi Giáng. Thế cho nên, mỗi người hiểu một cách theo suy nghĩ chủ quan của mình. Đáng tiếc là nhà thơ đã ra đi nên chúng ta mất đi một nguồn xác định từ… chính chủ!

Mọi người đều công nhận, thơ Bùi Giáng thuộc loại “bí hiểm”, từ ý tưởng đến ngôn từ. Một số người nhận xét đó là loại “thơ điên”, có người lại bảo là “thơ tiên” qua những bút danh “không giống ai”: Trung Niên Thi Sĩ, Bùi Bàn Dúi, Bùi Văn Bốn, Vân Mồng… Khi từ miền Trung vào Sài Gòn, ông lại được gọi theo cách gọi miền Nam là Sáu Giáng.

Bùi Giáng (1926-1998)

Nhà thơ đã từng nhìn nhận: “Tôi sống trong cơn dại cơn điên. Tôi làm thơ trong cơn điên cơn dại. Nghĩa là tôi chết hai ba lần trong trận sống” . Chẳng khác gì… “Con cá thì ta biết nó lội… Còn thằng thi sĩ thì ta biết nó làm thơ”, có điều ông không nói ra, đó là loại thơ gì.

Chúng tôi không có tham vọng phân tích được ý thơ của ông qua hàng trăm bài thơ được in thành sách cũng như được truyền khẩu. Mà thơ thì không phải để bình mà là để đọc, để ngâm nga. Vì thế bình thơ là một việc làm vô nghĩa. Sẽ là vô nghĩa và điên khùng hơn nếu lại đi bình thơ Bùi Giáng, một nhà thơ hết sức lạ lùng.

Thực ra, dẫu có muốn “điên khùng” để làm “một việc vô nghĩa” thì cũng ít người có thể làm được. Nhân dịp xuân về chỉ xin lấy hai chữ “miên trường” trong bài thơ “Chào Nguyên Xuân” của ông để làm câu chuyện mừng xuân mới.

Bài thơ được mở đầu bằng 4 câu lục bát, loại thơ sở trường của Trung Niên Thi Sĩ:

“Xin chào nhau giữa con đường

Mùa xuân phía trước miên trường phía sau

Tóc xanh dù có phai màu

Thì cây xanh vẫn cùng nhau hẹn rằng”

“Miên trường” là sao? Theo từ điển Hán Việt hay Hán Nôm, miên trường 綿長 ghép bởi “miên” có nghĩa là dài, “trường” cũng có nghĩa là dài, vậy hai cái “dài” cộng lại có nghĩa là… dài ghê lắm! Cũng có người lại hiểu “miên trường” là giấc ngủ dài, đại loại như “Sleeping Beauty”, ngủ đến 80 năm mới có một hoàng tử đến trao một nụ hôn làm người đẹp tỉnh giấc!

Theo Bùi Giáng, Xuân không mùa, Xuân là duy nhất và tuyệt đối cho nên ông gọi là “Nguyên Xuân”. Nguyên Xuân… có thể hiểu là Mùa Xuân Nguyên Thủy và cũng có thể hiểu là Mùa Xuân Viên Mãn… hoặc là cả hai… Kéo dài từ thủa hồng hoang cho đến muôn muôn đời.

Xuân là khởi thủy của nguồn sống, của nguồn thơ, nhưng cũng là quê hương của Đười Ươi, tức con người, đồng thời lại là đối tượng, là cứu cánh của sự sáng tạo:

“Thưa rằng ly biệt mai sau

Là trùng ngộ giữa hương màu Nguyên Xuân”

(Mưa Nguồn)

"Mưa Nguồn” là tập thơ đầu tay của Bùi Giáng được in năm 1962, gồm có nhiều bài làm từ 1948. Lời thơ bí ẩn, tươi thắm và tha thiết, mở đầu cho cả một tập thơ:

“Xin chào nhau giữa con đường

Mùa xuân phía trước, miên trường phía sau”

Có thể hiểu mùa xuân ở phía trước là tương lai và miên trường phía sau thuộc về quá khứ. Hay ngược lại, thời khắc mùa xuân cuộc đời nhà thơ chỉ còn là quá khứ và tương lai phía trước chỉ là giấc ngủ dài.

Trong số 139 bài thơ của tập “Mưa Nguồn” thì có đến 10 bài mang tựa đề xuân như Lời xuân, Thư xuân, Màu xuân, Bờ xuân, Xuân xanh, Xuân thôn nữ, Xuân Bình Dương, Chào nguyên xuân, Và màu xuân đó, Xuân thu trang phượng… Những bài thơ đó mang đầy đủ khái niệm, sắc màu, kiểu dáng… của xuân.

Mưa Nguồn (1962)

Có lẽ không một thi sĩ nào có thể dùng lối “đảo ngữ” một cách xuất thần như ông:

“Người viết mãi một màu xanh cho cỏ,

Người viết hoài một màu cỏ cho xuân”.

(Bài ca quần đảo)

Và trong ông, Xuân là bất tận, là viên mãn… đến độ Xuân đi mãi từ kể từ khi… chưa về:

“Xuân về xuân lại xuân đi,

Đi là đi mãi từ khi chưa về”.

Thơ Bùi Giáng ăm ắp xuân trần gian. Từ tâm xuân, triều xuân, thư xuân rồi đến nắng Nguyên Đán, nắng xuân xanh, cỏ hoa hương, chồi nhú lộc, đất mở thênh thang, hoa nghiêng đầu ríu rít…

Cũng cần nói thêm, vào đầu thập niên 60s, thơ Bùi Giáng chỉ được truyền tụng trong một số độc giả và bằng hữu, nhất là đồng hương miền Trung ở huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, chứ không phải là một “hiện tượng văn học” như chúng ta thấy gần đây.

Trong bài thơ “Những Nhành Mai”, tượng trưng cho mùa xuân, ông viết:

“Những nhành mai sớm sương bên lá

Những nhành liễu chiều gió bên cây

Cũng lay lất bởi đời xuân em ạ

Thế nên chi anh cũng viết dòng này”

(Mưa Nguồn)

Có người nói Bùi Giáng thuộc loại nhà thơ “thân phiêu bồng, hồn cố quận” chỉ vì ông lưu lạc từ miền Trung rồi vào đến Sài Gòn, nơi ông trút hơi thở cuối cùng năm 1998. Tuy thân xác phiêu lưu khắp miền nhưng lúc nào ông cũng thả hồn về nơi chôn nhau cắt rún:

“Đi về làng xóm năm xưa

Viếng thăm quê cũ người chưa quên người

Người hỏi tôi: “Từ đâu ông đến nơi đây?”

“Thưa cô thôn nữ từ đây tôi về”

(Đi về làng xóm)