Chủ Nhật, 23 tháng 10, 2022

Đường phố Sài Gòn Xưa

"Nam Kỳ Khởi Nghĩa tiêu Công Lý,

Đồng Khởi vùng lên mất Tự Do"

Cho đến bây giờ, người ta vẫn chưa thể khẳng định tác giả của hai câu thơ trên là của ai. Có người lại bảo rằng đó là thi sĩ Vũ Hoàng Chương, một trong những tên tuổi bị khép tội "Biệt kích văn nghệ" ở miền Nam sau biến cố 30/4/1975.

Cái khéo của hai câu thơ là sự đối chiếu những tên đường trước và sau ngày Sài Gòn đổi chủ. Ngày xưa người ta gọi con đường Công Lý chạy dài từ phi trường Tân Sơn Nhất đến trung tâm Quận Nhất nay đã trở thành Nam Kỳ Khởi Nghĩa.

 

Đường Công Lý (Maréchal De Lattre de Tassigny) vào thập niên 1950

 

Dưới thời kỳ Pháp thuộc, Sài Gòn còn đang quy hoạch nên những con đường được đánh số và gọi theo những con số đó. Ban đầu, đường Công Lý được đặt thành số 26, sau này thì gọi là đường Impératrice, rồi đến Mac Mahon, rồi lần lượt mang theo những cái tên như Général De Gaulle, Maréchal De Lattre de Tassigny.

 

Cầu Công Lý khi còn là cầu cũ từ thời Pháp, với lan can bằng sắt

 

Mãi đến năm 1955, đường mới có tên chính thức được Việt hóa thành đường Công Lý dưới thời Ngô Đình Diệm. Lý do có thể hiểu được là con đường này đi ngang qua Tòa Pháp Đình Sài Gòn, được xem là nơi gìn giữ công lý cho người dân.

 

Cầu Công Lý (cầu bắc ngang kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè ở quận 3) sau đổi là Cầu Nguyễn Văn Trỗi

 

Dọc theo đường Công Lý là những cơ quan trọng yếu như Bộ Tổng Tham Mưu, Dinh Độc Lập, Dinh Hoa Lan, Phủ Phó Tổng thống... Ngoài ra còn có Chùa Vĩnh Nghiêm, trường Tư thục Quốc Anh, Thương xá Crystal Palace - Tam Đa, rạp chiếu bóng Hồng Bàng...

 

Dinh Độc Lập (nay là Dinh Thống Nhất) trên đường Công Lý (nay là Lê Duẩn)

 

Con đường Tự Do (hồi Pháp thuộc có tên Catinat) lại biến thành Đồng Khởi cho phù hợp với “khí thế cách mạng đang lên” sau tháng Tư năm 75. Người Sài Gòn xưa thường nói “đi bát phố Catinat” hay "bát phố Bonard" dù thật sự cũng chẳng đi dọc theo đường Tự Do hay Lê Lợi!

 

Tòa Pháp đình Sài Gòn trên đường Công Lý

 

Còn nhớ, ngày xưa đường Catinat dài 630 mét, dù là mang tên Tự Do nhưng lại “cấm các loại xe thô sơ” và chỉ lưu thông một chiều! Trong trường hợp này, người ta thấy sự hạn chế của chính quyền dù dưới chế độ nào cũng vậy chứ không phải riêng gì chế độ hiện tại.

Catinat là tên của một Thống chế người Pháp phục vụ dưới thời vua Louis 14. Người Pháp lấy tên Catinat đặt cho một con tàu đánh vào Gia Định năm 1859, và đến ngày 1/2/1865, Đề đốc De La Grandière lại dùng tên Catinat đặt cho con đường trung tâm Sài Gòn.

 

Đường Catinat thời Pháp thuộc

 

Nhà nghiên cứu âm nhạc cổ truyền Việt Nam là Nguyễn Liên Phong trong quyển “Nam kỳ phong tục nhơn vật diễn ca” (xuất bản năm 1909) đã mô tả đường Catinat thời kỳ này như sau:

 

“Nhứt là đường Ca-ti-na,

Hai bên lầu các, phố nhà phân minh

... Máy may mấy chỗ quá nhiều,

Các tiệm tủ ghế dập dều phô trương

Đồ sành, đồ cẩn, đồ đương [đan]

Đồ thêu, đồ chạm trữ thường thiếu chi”

 

Đường Catinat (sau đổi thành Tự Do)

 

Con đường huyết mạch của Sài Gòn xưa còn phải kể đến đường Bonard (sau này đổi tên thành Lê Lợi) là một đường với chiều dài khoảng 550m, đi từ đường Đồng Khởi đến đường Lê Lai. Đường Lê Lợi giao cắt với một số đường như Pasteur, Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Nguyễn Huệ.

 

Boulevard Bonard thập niên 1920

 

Khoảng những năm 1870, người Pháp xây dựng một con đường lấy tên là Đại lộ Bonard, kết thúc tại đường Mac Mahon (tức là đường Công Lý, sau đổi thành Nam Kỳ Khởi Nghĩa). Sau khi chợ Bến Thành được xây dựng vào năm 1914 thì đại lộ mới này được nối dài thêm một đoạn đến trước chợ.

 

Bùng binh và đại lộ Bonard vào thời Pháp thuộc

 

Kể từ khi chợ Bến Thành được xây xong, nhà ga xe lửa Sài Gòn - Mỹ Tho dời từ đầu đường Hàm Nghi (De la Somme) ở Bến Bạch Ðằng về quảng trường Cuniac (quảng trường trước chợ Bến Thành), thì đại lộ Bonard mới bắt đầu phát triển các kiến trúc trên trục đường này.

Năm 1955, chính quyền VNCH đổi tên đại lộ Bonard thành đại lộ Lê Lợi và tên gọi này được giữ nguyên đến hiện tại. Nguyễn Huệ (Charner) và Lê Lợi (Bonard) là 2 con đường giao nhau tại trục đường chính của Sài Gòn từ đầu thế kỷ 20 đến nay, hai con đường này đã trở thành trục đường sầm uất nhất của Sài Gòn.

 

Đại lộ Lê Lợi buôn bán sầm uất

 

Tại trục giao nhau giữa Nguyễn Huệ - Lê Lợi có một hồ nước nhỏ, xung quanh trồng cây liễu rũ xuống mặt hồ, nên mới có tên là “Bùng binh Cây Liễu”. Đến năm 2014, hồ nước này bị đập bỏ để xây phố đi bộ Nguyễn Huệ, nhưng đến năm 2019 lại xây một hồ nước khác ngay tại vị trí cũ.

 

Đường Lê Lợi năm 1972

 

Song song với đường Catinat chính là con đường Charner (năm 1955 đổi tên là Nguyễn Huệ), cả hai đều hướng ra Bến Bạch Đằng bên bờ sông Sài Gn. Được xây dựng từ thời Pháp thuộc, kéo dài tứ năm 1898 đến 1909 mới xây xong Hôtel de ville (Tòa Thị sảnh Thánh phố) mà người dân gọi nôm na là “Dinh xã Tây”.

 

Dinh Xã Tây lúc đang xây dựng, năm 1904

 

Đến thời Việt Nam Cộng hòa gọi là “Tòa Đô Chánh” vì là nơi làm việc và hội họp của chính quyền. Công trình này do kiến trúc sư Femand Gardè thiết kế, mô phỏng từ tòa thị chính Paris theo kiểu những lầu chuông, với phần chính giữa là tháp nhọn nhô cao, hai bên có hai tầng mái bên trái và bên phải tòa nhà thấp hơn so với các phần còn lại.

 

Dinh xã Tây (Tòa Đô Chánh) thời Pháp thuộc

 

Mặt tiền của tòa nhà hướng ra bờ sông và đường Nguyễn Huệ được coi là trung tâm của Sài Gòn với các cơ sở kinh doanh. Sau này lại có một dãy các kios cung cấp các dịch vụ bán lẻ và cũng là địa điểm hằng năm tổ chức hội hoa xuân vào dịp Tết.

 

Trục đại lộ Charner và Bonard với Bùng binh ở giữa. Hình chụp vào thập niên 1920

 

Vì khuôn khổ hạn chế của bài viết nên chúng tôi chỉ đề cập đến một số con đường quan trọng của Sài Gòn Xưa để độc giả, nhất là những người trẻ tuổi ngày nay, có một cái nhìn tổng quát về Sài Gòn, nơi đã từng được ví như Hòn Ngọc Viễn Đông.

 

Tòa Đô Chánh trong bản đồ quy hoạch của Sài Gòn năm 1900

 

Xin kết thúc với bài thơ “Tám Phố Sài Gòn” của Nguyên Sa, gồm 8 khúc thơ tượng trưng cho 8 con đường của Sài Gòn Xưa:

 

“Sài Gòn đi rất chậm buổi chiều

Cánh tay tà áo sát vòng eo

Có nghe đôi mắt vòng quanh áo

Năm ngón thơ buồn đứng ngó theo

 

“Sài Gòn phóng solex rất nhanh

Đôi tay hoàng yến ngủ trong gants

Có nghe hơi thở cài vương miện

Lên tóc đen mềm nhung rất nhung

 

“Sài Gòn ngồi thư viện rất nghiêm

Tờ hoa trong sách cũng nằm im

Đầu thư và cuối cùng trang giấy

Những chữ y dài trông rất ngoan

 

“Sài Gòn tối đi học một mình

Cột đèn theo gót bóng lung linh

Mặt trăng theo ánh đèn: trăng sáng

Đôi mắt trông vời theo ánh trăng

 

“Sài Gòn cười đôi môi rất tròn

Vòng cung mầu đỏ, nét thu cong

Cầu vồng bắc giữa mưa và nắng

Hay đã đưa dần sang nhớ mong

 

“Sài Gòn gối đầu trên cánh tay

Những năm mười sáu mắt nhìn mây

Chiếc tay tròn ánh trăng mười bốn

Tiếng nhạc đang về dang cánh bay

 

“Sài Gòn nắng hay Sài Gòn mưa

Thứ Bảy Sài Gòn đi Bonard

Guốc cao gót nhỏ mây vào gót

Áo lụa trăng mềm bay xuống thơ

 

“Sài Gòn mai gọi nhau bằng cưng

Vành môi nghiêng cánh xuống phân vân

Lưng trời không có bày chim én

Thành phố đi về cũng đã xuân

 

Từ năm 1910, chính quyền Pháp đã cho đặt bức tượng của Francis Garnier tại Nhà hát Thành phố cho đến năm 1955

***

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

:) :( :)) :(( =))

Popular posts