Cà Mau

Lời giới thiệu của NNC:

Tiếp tục cuộc hành trình khám phá Việt Nam… Mời các bạn cùng GS Bùi Dương Chi đi xuống miền “Cực Nam” của tổ quốc qua bài ký sự hình ảnh dưới đây. Có thể nói, nhiều người ở Việt Nam cả đời nhưng chưa từng được trải qua những chuyến “cross-country” như GS Chi, một người Mỹ gốc Việt.

***

Bùi Dương Chi

Thầy giáo tiếng Anh. THBMT 1963-1974

Tên gốc tiếng Khmer “Tưk Kha-Mau” nghĩa là “Nước đen” do bị thấm nhựa lá cây tràm rụng xuống.  [https://www.vi.wikipedia.org]

Từ hồi học lớp Nhất (lớp 5), Niên Khóa 1950-1951, tôi đã ao ước được đi từ Ải Nam Quan đến Mũi Cà Mau sau khi nghe câu ca  “…Non sông như gấm hoa uy linh một phương…” [Bài hát “Việt Nam Minh Châu Trời Đông”, Hùng Lân.] 

***

* Chuyến đi tháng 4/1994

Biên, vẽ và in tại Xí nghiệp Bản đồ Đà Lạt,1995

Vì chiến tranh, gia cảnh và công việc, mãi đến lúc 55 tuổi, nhờ được phụ trách chương trình Học Kỳ Hải Ngoại/Việt Nam của School for International Training ở tiểu bang Vermont/Hoa Kỳ, tôi mới gặp hai bạn đồng hành góp tiền mướn xe 4 chỗ khứ hồi Saigon-Cà Mau, ghé đâu cũng được.

Một người tên Vỹ, 28 tuổi, nghiên cứu sinh ngành Luật, quốc tịch Úc, gốc miền Trung. Một tên Châu, 56 tuổi, TS Giáo Dục, quốc tịch Canada, quê Vĩnh Long, cùng khoá Đại Học Sư Phạm Saigon.

Thuở ấy, thấy “em Châu” nhỏ nhỏ dễ thương, tôi bèn sấn tới “làm quen” sau mấy màn “khen nịnh có hậu ý”. Ai dè “em” nhìn thấu “tim đen” Bắc Kỳ, và lại là cựu nữ sinh trường đầm Marie Curie nên “em” dằn mặt tôi: “Nè, đây là “Châu Ch”, không phải “Trâu Tr”. Nhớ chưa? Sans gêne” (Sans gêne = Không biết mắc cở; cà chớn).

Năm thứ hai, chúng tôi thành bạn học nhóm. Tốt nghiệp, bặt tin Châu. 31 năm sau tình cờ gặp lại ở Nhà khách Viện Pasteur khi “chị” - hơn tôi 1 tuổi - về nước giúp tài trợ mấy Hội Khuyến Học ở miền Nam và tư vấn cho mấy dự án thiện nguyện ở miền Bắc.  

Vĩnh Long: Sáng sớm bên bờ Tiền Giang. Niên Khoá 1961-1962. 

(Hình TtChâu)

Chuyến đi Cà Mau tháng 4 năm 1994. Chúng tôi ghé Vĩnh Long một ngày để Châu thăm mẹ. Ăn cơm tối ở Khách sạn Nhà hàng Cửu Long, tôi đã kể chuyện "linh cảm" ở đó khi nhận lời thông dịch cho một chuyên viên canh nông Mỹ dự phiên họp liên tỉnh Hè 1960. 

Chuyện “linh cảm” Hè 1960 như sau. Xuống trước một ngày, tôi tới mướn phòng. Quản lý nói có phòng đơn trên lầu rẻ, yên tĩnh, rất kín đáo. Thấy phòng sạch sẽ, tôi để lại hành lý rồi xuống nhà hàng kêu tô mì tôm. Khách chỉ có mình tôi. Trong khi ăn, tôi bắt gặp hầu bàn và quản lý thỉnh thoảng nhìn lén. Nghĩ bụng mình quần áo xuềnh xoàng nên khi trả tiền, để họ yên tâm, tôi đưa tờ 100Đ dù mì và xá xị chưa tới 10Đ. Tôi “boa” hầu bàn 2Đ.

Về phòng, lúc móc và xếp quần áo vào tủ, tôi linh cảm có người đứng phía sau. Quay ngoắt lại, không thấy gì. Rờn rợn, tôi bật đèn trần và đèn đầu giường rồi nằm nghỉ. Vừa chợp mắt, tôi lại linh cảm có người ở trong phòng. Nghĩ còn nắng đã vậy, đêm tối chắc không ổn. Tôi xuống bảo quản lý cho đổi phòng lấy cớ ngộp quá. Ổng nói để mang quạt bàn lên. Tôi không chịu vì sợ ... trúng gió.

Đổi phòng tầng trệt có cửa sổ, nghe rõ tiếng xe cộ và người qua lại, tôi ngủ tới tối mới ra ăn. Xong bữa, hầu bàn vừa dọn chén dĩa vừa kể tháng rồi, bà vợ một ông quận trưởng treo cổ chết trong phòng trển. 

Qua phà sang Cần Thơ mừng Xuân muộn. Chúng tôi ghé Sóc Trăng thăm các chùa Khmer Krom (Việt gốc Miên) rồi đi xem "tư dinh" Công Tử Bạc Liêu và nghỉ qua đêm ở thị xã. 

“Chị” Châu và tôi ở trung tâm thị xã Cà Mau. Nhiều xe đạp, ít xe gắn máy, không thấy xe hơi tư nhân ngoại trừ xe tải. Mấy ngã tư chúng tôi đi qua chỉ có bục cảnh sát chỉ đường thời Cộng Hòa. Loa phóng thanh rè rè suốt ngày.

Để tài xế ở lại trông xe, chúng tôi mướn vỏ lãi - ghe dài, khoang hẹp, gắn máy chạy nhanh - đi từ bến Gành Hào (Cà Mau) tới thị trấn Năm Căn mất chừng 4 tiếng (50Km). Hôm sau, chúng tôi mướn ca-nô ra Mũi Cà Mau. Chạy một hồi, tài công quẹo vô sông nhánh. Bỗng tôi nghe cái "ục". Tài công nói chắc đụng rễ đước. Chổng chân vịt lên xem, thấy còn nguyên. Chạy tiếp, ca-nô vừa lắc vừa giựt. Tấp vô trạm  xăng nhớt nhờ coi giùm mới biết "láp" [trục chân vịt] bị cong, phải mướn ghe kéo về Năm Căn sửa.

Xế chiều, tôi mướn được một ghe gắn động cơ xe tải cải biến. Hẹn 7 giờ sáng hôm sau điểm tâm xong sẽ đi. Tài công nói chỉ cần mang theo nước uống, 9 giờ hơn ra tới Mũi Cà Mau chụp hình, 1giờ về đây ăn trưa, 2 giờ cô chú và anh hai về thị xã là vừa.

Chạy tới gần 10 giờ, tài công nhớn nhác rồi ghe mắc cạn cồn ngầm. Tắt máy, nâng cao chân vịt, tài công chống mái chèo đẩy ghe. Ghe không chuyển. Nắng chói chang, bốn bề nước đục với vài cụm cỏ lác. Chịu trận một hồi, tài công và tôi cởi quần áo xuống nước đẩy ghe. Càng đẩy chân càng lún sâu nên ghe vẫn mắc cạn. Tôi an ủi Châu và Vỵ, xa xa có dẫy nhà chòi, trước sau dân chài sẽ thấy mình.

Tôi nói các cụ đã phán "Trong cái rủi có cái may". Nhờ mắc cạn, chúng mình mới có dịp chiêm ngưỡng đất phù sa đã tạo nên cái nôi văn minh lúa nước. Châu la làng, "Bắc Kỳ nói 'dddì' cũng được". Vỹ giúp chụp hình lưu niệm.  

Từ trái: Vỹ, bà chủ nhà, lối xóm, tôi, em trai và ông chủ nhà. Châu chụp hình

Gần trưa, nắng rát da mặt. Uống gần hết nước thì một ông đứng tuổi chèo xuồng tấp vô hỏi chuyện. Khi biết chúng tôi tính thăm Mũi Cà Mau, ổng nhìn tài công lắc đầu nói ghe bự quá, ba bốn giờ chiều nước ròng lên cao mới chạy ra được. Ổng bảo về nhà ổng đụt nắng, ngồi đây chịu sao thấu. Chúng tôi cảm ơn hết lời.

Xuồng chỉ chở được 3 người, Châu và tôi di trước. Con trai ổng sẽ rước Vỹ và mang cơm nước cho tài công ở lại giữ ghe, chừng nào chạy được thì vô xóm chài đón chúng tôi. Về tới nhà, ổng bảo con gái còn nhiêu gạo nấu hết, còn nhiêu khô sặt nướng hết, còn nhiêu rau luộc hết. Trong khi chờ cơm, ổng khuyên chúng tôi về Năm Căn vì tài công lạc đường.

Ông nói, qua trạm Ngọc Hiển theo hướng Nam là ra Đất Mũi, theo hướng Tây tới đây là Cửa Ông Trang, đi tiếp là  sang Căm Bốt, Thái Lan. Khi biết chúng tôi ở nước ngoài về, ổng bảo vợ kêu bà con lối xóm tới hỏi chuyện bển. Châu ở Canada, Vỹ ở Úc, tôi ở Mỹ. Bà con thay nhau hỏi vì thân nhân không vượt biên cũng là "thuyền nhân".

Chẳng bao lâu, trẻ nhỏ giành nhau báo tin ghe tới. Sợ chủ nhà không nhận tiền, Châu bảo tôi lén gài 50 Đô vào mấy cái mùng xếp trên kệ. Chia tay, chắc không còn gặp lại, chúng tôi chúc từng người sớm được đoàn tụ với thân nhân. 

***

* Chuyến đi tháng 3/2000

18/3/2000: 7:30 sáng, tàu cánh ngầm (hydrofoil) Saigon đi Vĩnh Long mất 3 tiếng. Tôi xuống ghe máy chạy tiếp sang Cần Thơ. Nhờ đi đường thủy, tôi thấy toàn cảnh 2 cầu giây quăng - Úc hỗ trợ kỹ thuật và tài chánh (?) - thay thế phà Mỹ Thuận và phà Hậu Giang.

Cần Thơ - Cà Mau tôi đi xe khách rồi lên xe ôm ra bến sông Gành Hào. Đi bộ lòng vòng, tôi thấy một ca-nô toàn các bà chắc mới đi chợ thành phố. Tài công trẻ hỏi chú đi đâu. Tôi đáp Mũi Cà Mau. Nó nói trễ rồi, xuống Năm Căn ngủ, mơi đi. Chịu thì nó chạy ngay. Tôi chịu. Nó bảo hai bà ngồi băng sau để tôi ngồi giữa cho đỡ bị sóng nhồi. Ngồi xuống, tôi than "kẹt cứng". Nó rỡn "ca-nô lắc lắc một hồi, chú dô êm cái một". Hai bà cùng la "thằng mắc dịch".

Gần 7 giờ tối tới Năm Căn, cách thành phố Cà Mau khoảng 50Km. Nó chỉ tôi đường đến Nhà Khách Công Đoàn rồi dụ nếu chịu mơi nó đưa đi Mũi Cà Mau. 

Tôi hỏi nhà ở đâu? Nó đáp ở đây. Dọc đường thấy nó vững tay lèo lái và khi gặp xuồng nhỏ nó tốt bụng giảm tốc độ nên tôi vui lòng, hỏi ra Mũi Cà Mau rồi trở về đây hết nhiêu. Chắc đoán tôi ở nước ngoài, nó đòi 50 Đô. Tôi hỏi thuộc đường không? Nó bảo đảm về Năm Căn mới lấy tiền.

Đường ra Đất Mũi cách Năm Căn khoảng 20Km. Rất nhiều tràm và đước. 

Bờ trái phía trước là vỏ lãi. Góc phải là mũi ca-nô tôi mướn.

Xã Đất Mũi: Tôi xuống ca-nô lội bộ. Khu này nhà cửa lụp xụp, không thấy đường lộ, cầu cống. Nhờ có điện và truyền hình nên "mỗi cặp vợ chồng chỉ có hai con" mới khả thi vì nghe nói tối lửa tắt đèn các ông thường tụ tập xem Tây đá banh, các bà kéo nhau đi coi tuồng cải lương.

Ra khơi nhìn vào đất liền thì đây là giải đất cùng Nam. Không biết đây có phải là nơi bài địa dư lớp Nhất tôi phải học thuộc lòng cho biết mỗi năm đất phù sa bồi thêm cả trăm thước (?).

Tài công nói đó là Hòn Khoai. Tôi bảo đưa tôi ra đảo, tôi trả thêm tiền. Nó đáp trông vậy chớ còn xa. Nó chưa ra đó. Ca-nô cỡ này gặp biển động lật cái rụp. Phải mướn ghe chài lớn hay đi theo tầu bộ đội. Tôi tự nhủ sẽ đi thăm cụm hải đảo cùng Nam - 5 hòn gần nhau, Hòn Khoai lớn nhất - cách đất liền 15Km. Về tới Năm Căn, tôi trả tiền rồi hỏi tên và địa chỉ để gửi hình. Lột nón bảo hộ, nó căn dặn tôi đề tên Lê Thành Đồng, Xã Hàm Rồng, Huyện Năm Căn, Tỉnh Cà Mau.

***

* Chuyến đi tháng 6/2016 

Tháng 6/2016. Một đại lộ chính ở thành phố Cà Mau

(Tháng 9 năm 2013, 4 cựu học sinh THBMT đồng ý thầy trò xuống Cà Mau rồi ra Hòn Khoai. Gần ngày lên đường, cả 4 rút lui. Tôi hủy chuyến đi. Rất may ít lâu sau, tôi được tin địa phương chưa chính thức cho phép du khách ra Hòn Khoai)

Lần này, mấy ngày trước khi đi, tôi gọi điện thoại và vào mạng của 6 khách sạn ở Cà Mau để đặt phòng rẻ tiền và hỏi xem du khách đã được ra thăm Hòn Khoai chưa. Chỉ khách sạn Địa Ốc trên đường Cao Thắng ghi trong mạng có Tour và tái xác nhận qua điện thoại.

Sáng 14/6, tôi đi xe đò từ Bến Xe Miền Tây tới Thành phố Cà Mau lúc 2 giờ chiều. Đến khách sạn nhận phòng xong, tôi ra bến sông Gành Hào tìm phương tiện đi Hòn Khoai vì tôi không thích đi Tour. Nhân viên bán vé chuyên chở công cộng và mấy tài công tự quản người nói xuống Đất Mũi rồi ra làng chài Trần Đề mướn ghe đi tiếp, người nói dân thường chưa được lên Hòn Khoai. Không yên tâm, tôi đi hỏi một công ty Du Lịch ở trung tâm thành phố thì nhân viên cũng lơ mơ.

Ghé vào Thư Viện gần đó hỏi cầu may, quản thủ chỉ tới Du Lịch Công Đoàn. Nơi đây, ông phụ trách cho biết 4 yêu cầu (điều kiện): (1) đoàn phải có khoảng 30 người; (2) xin phép mất 3 ngày; (3) không hoạt động chánh trị; (4) tuyệt đối không có khách Trung Quốc.

Ổng khen Hòn Khoai rất đẹp và khuyên tôi chớ mướn ghe chài vì không an toàn, có thể không được lên đảo, có thể bị “kỳ kèo”. Theo ổng, tôi nên chờ năm tới xem đi riêng lẻ có được phép không. Về khách sạn, tôi bảo người đã xác nhận có Tour Hòn Khoai dù phải đợi giấy phép tôi cũng đi. Bả cho biết đã từng tổ chức nhưng các bên phải phối hợp thì mới quy tụ đủ số khoảng ba chục người. Nghe nói phải “đi nhờ” tầu bộ đội.

Chưa thể ra Hòn Khoai, tôi đi thăm trung tâm thành phố Cà Mau nơi cách đây 22 năm tôi đã có mặt. Thấy khá nhiều tiệm ăn uống và doanh nghiệp nhỏ có bảng hiệu bằng tiếng Anh, tôi chụp hình để góp vào bài “Lan Man Bên Lề” kỳ tới. 

Nguyên do: chiều 24/05/2016  ở Saigon tôi thấy rất đông người đứng dọc đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa (trước 1975 là Công Lý) hồ khởi đón chào Tổng Thống Mỹ. Ra về, để tránh xe cộ ùn ùn được phép lưu thông trở lại, tôi đi qua các ngõ hẻm và thấy nhiều bảng hiệu tiếng Anh. Nếu ở Cà Mau cũng vậy, tôi cho rằng đây có thể là biểu hiện ngày càng có thêm người trong nước muốn Việt Nam sánh vai với các quốc gia dân chủ tự do.

Đội lưu động của một công ty cung ứng dịch vụ quảng cáo

Hoành tráng nhưng im lìm khi tôi chụp hình vào lúc xế chiều

Hầu hết thành thị tôi ghé thăm đều có các phòng thể dục thẩm mỹ và tập tạ.
Những studio tôi được vào xem, không chụp hình, đều có nhiều khách/hội viên rất năng động.

Xe gắn máy lắp ráp ở trong nước mang nhãn hiệu Nhật Bản rất được người tiêu dùng ưa chuộng

Bao giờ mới có “cạnh tranh chính trị” minh bạch kiểu “cạnh tranh kinh tế” như thế này
để dân chúng mở mặt với đồng loại ở các nước văn minh chính hiệu

Không ít quan và dân ta rất muốn “đi và sống” ở các nước Tư Bản. Nhận định này tôi căn cứ vào kinh nghiệm hướng dẫn du học sinh từ năm 1992 và rất nhiều quảng cáo của các công ty Du Lịch có thêm dịch vụ Bảo Lãnh và Định Cư

Tập Đoàn FPT là Đại Doanh Nghiệp Viễn Thông và Điện Tử hàng đầu ở Việt Nam

Cựu Tổng Giám Đốc Tập Đoàn này vừa đưa vợ con “đi và sống” ở Mỹ.
[http://vietnamnet.vn/vn/Kinh-doanh/doanh-nhan/ 317365/cuu-ceo-fpt-trương-dinh-anh-dua-ca-nha-sang-my-song.html].
[www.bbc.com/Vietnamese/2016/07/160725_truong_dinh_anh_and_family_move_to_US].

Kinh doanh Cà Phê Internet ngày càng ít khách vì số người có PC, Laptop, Tablet, iPhone, Smart Phone ngày càng tăng, kể cả ở vài vùng nông thôn khá giả. Một số tiệm chuyển sang dịch vụ chơi game mà “khách nghiện” đều là thanh niên và học sinh!!!

Nếu không có mấy hàng chữ Việt thì đây cũng có thể là ở Manila, Phi Luật Tân

Mấy công chức Mỹ tôi dậy tiếng Việt, hiện làm việc ở Hà Nội và Saigon, bảo cà phê Việt Nam đắng “dựng tóc gáy”

Nghe nói do mình trộn thêm bắp rang hay hạt cau. Gần đây một bài báo trong nước báo động có nhiều con buôn trộn bột ký ninh (thuốc sốt rét) của Trung Quốc, rất rẻ và rất đắng, vào cà phê. Uống nhiều là tiêu nội tạng. “Thế Giới Di Động” là công ty Điện Thoại Di Động hàng đầu có chi nhánh ở khắp nước.

Cà Mau có tới 2 nhà hàng với thực đơn Mỹ Châu La Tinh!

Không thua Quận Cam, Cali nhưng chẳng biết có bền vững không vì mấy nhà hàng ẩm thực sang trọng và mấy cửa tiệm thời trang đẳng cấp lúc tôi chụp hình đều rất vắng hoặc không thấy khách

Tỉnh thành nào cũng có Wi-Fi nhưng Đảng và Nhà Nước cho truy cập mạng nào thì con dân mới được tự do vào mạng đó, không phải leo trèo “tường lửa”, không sợ máy bị nhiễm vi-rút/mã độc

Tài phụ khoe từ hồi dán “cờ hoa”, tuyến Cà Mau - Phan Thiết - Cà Mau bữa nào cũng hết chỗ

Về Saigon, trên xe đò có giường nằm tôi nhớ tới câu “Vừa bán vừa la cũng đắt hàng” của ông Tú Xương, nhà thơ trào phúng đất Vị Xuyên với những bài châm biếm thế thái nhân tình cách đây hơn trăm năm.

***