Du Ký Ninh Thuận (2)

(Tiếp theo)

Chú thích của NNC:

“Tỉnh NinhThuận (thủ phủ: Phan Rang – Tháp Chàm, PR-TC) nằm bên bờ biển Đông, Bắc giáp tỉnh Khánh Hòa (tp. Nha Trang), Nam giáp tỉnh Bình Thuận (tp. Phan Thiết), Tây giáp tỉnh Lâm Đồng (tp. Đà Lạt). Dân số khoảng 569.000. Có 3 sắc tộc chánh là Kinh, Chăm và Raglai. (htpp://vi.wikipedia.org 2011)”

“Dưới đây là bài du ký của Giáo sư Bủi Dương Chi, thầy đả từng dậy tôi từ năm Đệ Tam đến Đệ Nhị tại trường Trung học Ban Mê Thuột. Hình kèm và chú thích đều do Thầy Chi chụp và ghi từ năm 1960 đền 2015. Đó là những tư liệu quý giá trong suốt cuộc đời của Thầy, từ một thanh niên tình nguyện (International Volunteer Service) năm 1960 và những lần trở về Việt Nam kể từ khi đi du học tại Hoa Kỳ, năm 1974.”

***

THÁP CHÀM

                                                  

Tháp nổi tiếng Po Klong Garai hồi đó bị hoang phế nên chúng tôi chỉ lên xem một lần. Sau này quần thể Tháp trông rất đẹp nhờ được các chuyên gia bảo cổ Ba Lan phục chế.

Cổng lên quần thể tháp Ko Plong Garai. Học Kỳ Mùa Thu 1994

Lần tôi đi xe lửa mang bộ da cọp ướp muối vào Chợ Lớn để thuộc thì ga chưa có hàng quán trừ mấy người buôn thúng bán mẹt. Khách đợi tầu đứng quanh hay ngồi xổm tùy tiện. Cần “giải toả nỗi lòng” phải ra sau mấy bụi cây hay cụm xương rồng. Ở Saigon về, tôi đi chuyến 8 giờ tối, tới Tháp Chàm 6 giờ sáng. Tôi mướn xe ngựa, trông giống xe thổ mộ, về Nha Hố. Dọc đường, đó đây toàn bông xương rồng trắng nõn, đỏ rực, tím xanh rất đẹp nhưng mặt trời mọc cỡ con sào là tàn một kiếp hoa.

Đã biết phục vụ cộng đồng (2015).

 Phòng chờ tầu và đưa đón khách.

 Đây mới là "Văn Minh".

 Trên đà tiến bộ.

Ở Việt Nam bây giờ nhiều nơi như Tháp Chàm, Cà Mau thích dùng tiếng Anh nhưng đôi khi "quá trớn". May mà bệnh viện kế bên còn dùng bảng tiếng Việt để ai không biết tiếng Anh còn tìm ra bệnh viện. Post Office thì không quan trọng như bệnh viện.

Quảng cáo và tiếp thị không thua ở các thành phố lớn.

Trưng bày hàng hoá cũng vậy.

1960 - 2015:  Từ thời buôn thúng bán mẹt đến ngày vươn ra thế giới.

Đường bộ Phan Rang - Đà Lạt, dài khoảng 100Km, chạy qua Tháp Chàm.

***

PHAN RANG (1960, 1993, 1995, 2012, 2015)

Ba đoàn viên đồng quê Mỹ không những giỏi xử dụng nông cơ mà còn chăm chỉ công việc đồng áng. Họ chỉ nghỉ ngày Chúa Nhật để đọc Thánh Kinh, đánh máy chữ viết báo cáo định kỳ, ghi nhật ký, viết thư tay cho thân nhân, giặt quần áo và nấu ăn. Tôi cũng nghỉ nhưng vì không đi nhà thờ, đền chùa nên “phải” lái xe Jeep đưa Ông Bếp ra Phan Rang mua thực phẩm không có bán ở mấy làng chung quanh nông trại.

Tôi tự học lái xe ở Ea-Kmat (Darlak,04/1958-06/1960).Thi bằng lái ở Phan Rang 02/07/60.

Năm 1961, Sở Kiểm Tra Xe Hơi Nha Trang cấp bằng chánh thức.

Ông Bếp ở Nha Hố. Món đặc biệt của ổng là kỳ nhông (cắc kè?) lột da rồi băm cả xương chiên với hành tỏi. Tôi chào thua. Kỳ nhông thích ăn lúa và hành lá. Nhà nông vót cần tre thân nhỏ, dài khoảng cánh tay, uốn cong, cột giây thòng lọng rồi treo trước hang. Kỳ nhông mắc bẫy bị treo lơ lửng. Bẻ gẫy xương sống cổ bầy bán, chúng sống nhưng không bò đi được.

Thả Ông Bếp xuống chợ và hẹn giờ đón hai, ba tiếng sau vì ổng có bạn nhậu ở đó, tôi bắt đầu chạy xe lòng vòng trong khu phố có đường tráng nhựa rồi tấp vào tiệm phở sang nhất thị xã kêu một tô tái gầu gân đặc biệt có bỏ thêm lòng đỏ trứng gà, một chén nước béo, một dĩa húng láng, ngò gai, giá sống, một ly cối cà phê sữa đá và một gói Marlboro có hình một tay Cao Bồi trông rất… cao bồi.

Ăn uống và thanh toán tiền xong, tôi luôn luôn thưởng công hậu hĩ cho hầu bàn vì sau đó là mục ra sân sau đã có sẵn một thau nước sạch dành riêng cho tôi rửa mặt, soi gương, chải đầu trước khi dzọt tới tiệm sách khang trang nhất thị xã để mua báo cuối tuần được xe lửa đêm chở từ Saigon ra. Nói là mua báo nhưng cốt để lấy le với con gái ông bà chủ vừa trông coi cửa hàng, vừa tính tiền sách vở, tạp hóa.

Lần nào cũng vậy, chưa gặp thì tôi quyết tâm sẽ theo phong cách cao bồi Mỹ: “nghiêng mình, ngả nón (lưỡi trai), tự giới thiệu rồi xin cô cho biết quý danh” nhưng tới lúc “mặt nhìn mặt” - chưa được “cầm tay bâng khuâng”- tôi chỉ dám hỏi giá báo mà tôi đã biết từ lần mua đầu tiên. May cổ vẫn nhỏ nhẹ trả lời chứ cổ mà trách sao hỏi hoài vậy thì tôi không biết phải đối đáp ra sao cho khỏi mang tiếng “djô djuyên”.

Cuối Hè, chuẩn bị về Saigon theo học Khoá Sư Phạm Cấp Tốc 08/1960 - 05/1963, tôi mới dọ hỏi được tên. Tôi quyết tâm Hè sau sẽ ghé chào đúng danh tính. Không dè, Hè sau tôi bị đổi ra Quảng Ngãi. Hè sau nữa, tôi “phải” ra Huế, ở nhà số 6 đường Trần Thúc Nhẫn, gần trường Đồng Khánh. Không gặp lại người đẹp Phan Rang nhưng tôi hiểu bằng mắt tại sao “học trò xứ Quảng ra thi, thấy cô gái Huế bỏ đi không đành”.

Hè 1960. Chúa Nhật nào tôi cũng thả Ông Bếp xuống đây. Hồi đó chợ lụp xụp, bừa bộn và rất thiếu vệ sinh.

Mua trả tiền Việt, Mỹ, Anh, Úc hay Euro đều OK. "Tệ" (tiền Nhân Dân Tệ TQ) cũng OK nếu khách chịu tỉ giá "thua thiệt một chút" (2012).

Tôi, thầy giáo tiếng Anh lưỡng quốc, mà không hiểu rõ vài từ ở bên trong tiệm.

Bà: “Tiệm ABêXê bán hàng hiệu không hà.”. 

Cháu: “ÊBiXi. Ngoại đọc trậc lấc.".

Jeans. Made in China.

Đẹp hơn cô hàng sách báo nhiều nhưng hổng có "má lúm đồng tiền trông xinh ghê".

Không biết có phải cây Phượng Vỹ cách đây 52 năm không (1960-2012)?

Năm 1963, tốt nghiệp Sư Phạm, theo đơn thỉnh cầu, tôi được bổ lên dậy tiếng Anh ở trường trung học Ban Mê Thuột. Vừa bận dậy học, vừa hăng hái tham gia các sinh hoạt học đường, tôi quên dần cô hàng sách. Bốn mươi ba năm sau (2003) một người quen đã sống và làm việc ở đó cho biết sau biến cố 30/04/75, cửa hàng của cha mẹ cổ bị niêm phong, sách báo bị tịch thu và thiêu hủy. Rồi gia đình lâm cảnh “xẩy đàn tan nghé”, rồi thảm họa ập xuống, rồi hình như cổ không qua khỏi. 

Năm 2015, 55 năm sau, tôi tìm đến chốn cũ thì chẳng còn gì như xưa. Đi bộ tới chợ Phan Rang, tôi chỉ nhận ra được ngôi đền của người Hoa, sơn quét sáng sủa nhưng kiến trúc vẫn giữ nguyên dạng.

Chữ “xưa” còn một chút này (Kiều lẩy).

Hơn hẳn mặt tiền trường ngoại ngữ Diplomatic Language Services (DLS) ở Tp. Arlington, tiểu bang Virginia, Hoa Kỳ, nơi tôi thỉnh thoảng dậy tiếng Việt cho công chức bộ Canh Nông và Thương Mại Mỹ chuẩn bị đi nhậm chức ở VN trong 7 năm qua (2009 - 2016).

Thầy giáo tiếng Anh như tôi bây giờ có về tỉnh nhỏ cũng chưa chắc đã được các trường ngoại ngữ tuyển dụng vì râu tóc, mắt mũi rõ ràng là con cháu vua Hùng, not native speaker.

Một bên của đại lộ 6 làn xe đi ra biển Đông (2012).

Bên ngoài không thua Saigon, Hà Nội.

Trung Tâm Văn Hóa có các sinh hoạt thể dục, thể thao và giải trí cho mọi lứa tuổi nam nữ.

TIẾNG XƯA. Phòng trà có nhạc sống và sàn nhẩy (2012).

Ô MÊ LY -  Ký ức thời gian. Khiêu Vũ và Hát Với Nhau (2012). 

***

CÀ NÁ  

(gốc tiếng Chăm là  Canah Kluw* = Ngã Ba Đường)

Cà Ná cách Phan Rang khoảng 30km, cách Nha Hố khoảng 20km.

Hè 1960, chiều tối Chúa Nhật, đôi khi chúng tôi ra đây bơi lội. Nước biển rất mặn, chỉ cần nằm ngửa, hít hơi đầy phổi, thở ra từ từ rồi hít vô thật nhanh là không bị chìm. Bơi đêm, mỗi lần sải tay hay đập chân thì lân tinh trong nước biển lấp lánh như có hàng đàn đom đóm bay theo. May không có cá mập. Với biển xanh, cát trắng, đá chồng, với mấy hàng thùy dương vi vu trong gió, với những giây hoa tím la đà trên mặt đất, tôi thấy Cà Ná đẹp hơn nhiều bãi biển trong nước, kể cả mấy bãi biển nổi tiếng ở Âu Mỹ, mà tôi đã đi thăm và bơi lội.

Học Kỳ Thu 1993.  Chúng tôi ở nhà nghỉ độc nhất này 2 đêm, 3 ngày.

Đúng mùa, hoa tím nở la đà trên mặt đất. Xa xa là hàng thùy dương.

HK Thu 1994. Đứng bìa phải, đeo máy hình là hướng dẫn viên du lịch, người Việt gốc Chàm, Thành Ngọc Trào, cựu hs thbmt.

HK Xuân 1995. Dưới hàng thùy dương.

Thảo luận nhóm ở bãi biển Cà Ná. Quá 30 phút, sinh viên đứa kêu nhức đầu, đứa kêu đau bụng, đòi “break = nghỉ”.

HK Xuân 1999. Cà Ná có thêm mấy hàng ăn. Mừng cho các bà, các chị và mấy cháu bán đậu phọng luộc, bánh tráng, hột vịt lộn, trứng cút,...có thêm khách. Khổ nỗi các “nhà” vệ sinh lại được dựng ngay trên gềnh đá để dễ xối nước xả chất thải xuống biển. Chúng tôi hết dám bơi lội.

***

NINH CHỬ (1960, 1998, 2012)

Vũng biển này cách Phan Rang khoảng 6Km. Hè 1960, Ninh Chử chỉ có mấy làng chài. Chúng tôi ra khơi theo ghe đánh cá đêm một lần. Rất thú vị, nhất là khi được ăn mực sống vắt chanh.

Mùa Thu 1998, tôi đưa đoàn sinh viên Học Kỳ Hải Ngoại ghé chơi và ở khách sạn du lịch vì giá phòng không mắc, cơm nước rẻ, sớm tối rất yên tĩnh. Hè 2012, Ninh Chử vẫn vắng khách, chắc vì nơi này nằm giữa hai khu du lịch biển nổi tiếng, Mũi Né và Nha Trang, mà lại không có các sinh hoạt giải trí hay thể thao, ngoại trừ khoản nhậu nhẹt om xòm và thiếu thanh nhã. 

Vũng biển Ninh Chử (2012).

Bãi biển.

Ngoài khơi.

Loại thuyền đánh cá gần bờ.

Làng chài.

Vào khu Nghỉ Dưỡng (Resort).

Không còn “ba cùng” (cùng làm, cùng ăn, cùng ở) với nhân dân nữa.

Cũng có “nhân dân” nhưng đều được “lao động vinh quang” như lau chùi, quét dọn, bưng cơm, rửa chén,...

***

SƠN HẢI.

Sơn Hải là địa điểm đã được chọn để xây Nhà Máy Điện Hạt Nhân.

Nhiều người Việt gốc Chăm phản đối dự án này. Năm 2012, nhà văn Trà Vigia viết thư ngỏ giãi bày hiểm họa diệt chủng sắc tộc anh, hiện còn khoảng 200.000 người, nếu xẩy ra tai nạn như Chernobyl (Liên Xô,1986 –Google) hay Fukashima (Nhật, 2011 – Google).

Tôi nhận lời dịch thư để gửi mấy nhóm thân hữu Mỹ có công tâm bảo vệ môi trường và nếp sống truyền thống cá biệt của các sắc tộc ít người. Rất may, năm ngoái Đảng Cộng Sản và Nhà Nước Việt Nam bỗng có quyết định “rất sáng suốt” là ngưng tiến hành dù đã xây cất được một phần hạ tầng cơ sở - báo chí đưa tin chi phí lên tới cả chục triệu Đô Mỹ - với lý do điện hạt nhân không rẻ mà còn gây thảm họa khôn lường nếu xẩy ra tai nạn.

Theo tôi, “rất sáng suốt” nhưng “quá chậm hiểu” vì nhiều chuyên gia trong và ngoài nước đã liên tục cảnh báo nguy cơ thảm họa từ đầu. Tin ngầm cho biết lý do thực sự là Nga túng tiền và dân Nhật phản đối chánh phủ họ “tài trợ” cốt để bán máy điện hạt nhân cho VN trong khi VN còn thiếu nhiều cán bộ và chuyên gia có Tầm, có Tâm để quản lý và điều hành.

Mới đây, Đảng CS & Nhà Nước VN lại thoả thuận để TQ xây Nhà Máy Chế Biến Thép ở đây. Báo Washington Post ở Thủ Đô Hoa Kỳ đưa tin bộ Thương Mại Mỹ quan tâm đến dự án này vì e ngại TQ có hậu ý xuất khẩu thép qua ngả VN để hưởng “ké” mức thuế ưu đãi Mỹ dành cho VN. Nếu dự án Nhà Máy Thép không thành, tôi mong Trần Văn Bình - Tiến Sĩ Khoa Học Đức Quốc - và Trần Khang Thụy - Chủ Tịch/Phó CT Trung Tâm Nghiên Cứu Phát Triển Kinh Tế (CESAIS) và một Tổ Hợp Du Lịch, Lữ Hành ở Saigon - sẽ được phép thực hiện dự án Điện Gió đại quy mô ở tỉnh Ninh Thuận mà Bình (thbmt 1960-1967) và Thụy (thbmt 1966-1973) đã kiên trì đeo đuổi từ nhiều năm qua.

Khu dân cư đã/đang giải tỏa đền bù. Một số người “biết trước” Cơ Sở Điện Hạt Nhân sẽ được thiết lập ở đây đã "đón đầu" mua nhiều nhà/đất giá rẻ để đã/sẽ được đền bù "khủng". Triệu phú (đôla) mấy hồi (2015).

Chi phí xây dựng hạ tầng cơ sở rất cao dù chưa biết dự án sẽ được thực hiện không vì "có làm mới có ăn".

 Mặt bằng phải bao la mới đạt/phá kỷ lục Guinness thế giới.

Xa lộ chưa biết có bền vững không nhưng báo chí trong nước đưa tin giá thành làm mỗi Km không những cao nhất ĐNÁ, mà còn cao hơn cả ở Mỹ.

***

Bùi Dương Chi.

Thầy giáo tiếng Anh.

THBMT. 1963-1974.   

***