“Getting Out of Saigon” (tạm dịch “Thoát khỏi Sài Gòn”), là cuốn sách thuộc loại hồi ký của Ralph
White được xuất bản ngày 4/4/2023 tại Hoa Kỳ. Vào thời điểm Sài Gòn sụp đổ ngày
30/4/1975, Ralph đang phục vụ tại chi nhánh Ngân hàng Chase Manhattan ở Sài Gòn.
Đến Sài Gòn
vào những ngày giữa tháng 4, Ralph được giao nhiệm vụ đóng cửa chi nhánh ngân
hàng nhưng khi đến nơi, anh nhận thấy tình hình còn nguy hiểm hơn nhiều so với
dự đoán của một thanh niên mới 27 tuổi.
Theo lời kể lại của Ralph, việc đầu tiên anh làm là tiếp xúc với Toà Đại Sứ Mỹ. Dưới đây là nội dung bản dịch cuộc đối thoại với nhân viên Toà Đại Sứ:
– Năm nay anh bao nhiêu tuổi?
– Tôi hai
mươi bảy tuổi.
– Mối quan hệ
của anh với những cá nhân xin được di tản như thế nào?
– Họ là gia
đình của tôi… Nếu tôi xem họ là gia đình thì họ… là người thân của tôi.
– Anh có thể
làm nhiều điều xấu nhưng cũng có thể đó là điều tốt. Xin Chúa phù hộ anh. Ðiền
xong mẫu đơn nhớ mang lại đây ngay…”
Thế là nhóm
nhân viên tại Chase người Việt, cộng thêm với gia đình của họ, nâng tổng số lên
đến 113 người sẵn sàng “thoát khỏi Sài
Gòn” vào những ngày cuối tháng 4/1975. Ngày 27/4/1975, nhóm của Ralph đặt
chân đến Philippines. Họ may mắn thoát khỏi trận đánh bom ác liệt tại phi trường
Tân Sơn Nhất chỉ hai ngày sau đó.
Chỉ chậm một ngày thôi, có lẽ họ sẽ không thể rời khỏi Sài Gòn. Dẫu vậy, hành trình tị nạn này chưa yên ổn. Trong cuốn hồi ký, Ralph kể về chuyện Tổng thống Philippines, Ferdinand Marcos, không chào đón những người tị nạn từ Việt Nam và yêu cầu họ rời khỏi ngay lập tức.
Ralph cũng ghi lại chuyện nhóm di tản của mình phải đến đảo Guam và trải qua những tháng ngày sống trong điều kiện vô cùng tồi tệ. Cuối cùng khi đến được Mỹ, Ngân hàng Chase Manhattan tại New York đã hỗ trợ họ tái định cư để làm lại cuộc đời.
Các nhân viên của Chase tại Mỹ cũng chào đón và giúp đỡ các đồng nghiệp Việt Nam. Con em của người Việt cũng được nhập học ngay tại các trường địa phương.
Theo tác giả đánh giá, câu chuyện của Ralph không chỉ thể hiện sự khéo léo và lòng dũng cảm của một nhân viên ngân hàng trẻ tuổi trong những giờ phút cuối của Sài Gòn, mà còn cho thấy vai trò cá nhân trong bối cảnh khủng hoảng nhân đạo, nhất là khi chính phủ không thể hoặc không sẵn sàng hỗ trợ.
Những người như Ralph và các nhân viên phụ trách di tản xứng đáng được thế giới biết đến nhiều hơn, bởi họ đã dám đánh cược sự nghiệp và thậm chí tính mạng của mình để hỗ trợ người khác trong cơn hoảng loạn của thời cuộc.
Ralph White là đại diện tạm thời và là người Mỹ duy nhất của chi nhánh ngân hàng Chase Manhattan tại Sài Gòn. Ông cũng là người đã sắp xếp, bảo trợ đưa nhân viên cùng con cái, thân nhân của họ, cuối cùng họ cuối cùng di tản đến được Hoa Kỳ.
Thực ra, Việt
Nam không phải là điểm đến xa lạ với Ralph White khi từ Thái Lan qua, anh được
cấp trên đề nghị đưa sang Sài Gòn thay thế cho người trưởng chi nhánh mang quốc
tịch Hà Lan.
Chase lo ngại rằng, nếu ở lại và sắp xếp cho nhân viên, nếu người trưởng chi nhánh cần phải di tản vào phút cuối, viên chức này với sổ thông hành Hà Lan sẽ không nằm trong danh sách những công dân Mỹ được ưu tiên di tản khỏi Sài Gòn.
Bốn năm trước, vào năm 1971 khi vừa ra trường, Ralph White đã từng sang và làm việc cho American Express tại Pleiku rồi chuyển sang làm việc cho Chase Manhattan như một chuyên viên ngân hàng tại các quốc gia Châu Á, Hồng Kông và Thái Lan.
Ralph White chỉ là nhân viên cấp nhỏ và chưa nhiều kinh nghiệm, lý do ông được đưa qua Sài Gòn (theo lời ông nói) có lẽ vì không ai muốn qua trong tình trạng Việt Nam lúc mà hầu hết các chi nhánh ngân hàng ngoại quốc khác đã đóng cửa.
Cục diện chính trị và quân sự những ngày giữa tháng Tư năm 1975 tại Việt Nam đã có dấu hiệu Sài Gòn sẽ thất thủ. Nhưng những thượng cấp của Chase Manhattan tại Châu Á vẫn còn những hy vọng rằng điều này không xảy ra hoặc sẽ xảy ra chậm hơn.
Họ không muốn lập lại sai lầm tại Hồng Kông trong cuộc chiến tranh Triều Tiên trước đó. Chase đóng cửa chi nhánh của mình quá sớm vì lo ngại Hồng binh Trung Hoa tràn qua Nam Hàn sẽ tấn công và thôn tính luôn Hồng Kông, trong khi các ngân hàng Anh vẫn mở cửa và tiếp tục hoạt động.
Chase Manhattan bị mất uy tín sau vụ này và bị giới tài phiệt Hồng Kông gọi là "kẻ bỏ bạn", theo lời giải thích của cấp trên Ralph White.
Chase Manhattan không muốn bỏ rơi nhân viên người Việt của mình một khi Sài Gòn thất thủ. Với Ralph White, ông lo ngại rằng họ sẽ gặp nguy hiểm như khi quân Khờ-me Đỏ chiếm được Phnom Penh, hạ sát các nhân viên Cam-bốt làm việc cho Mỹ và phương Tây.
Các thượng cấp và ông cũng đã bàn kế hoạch di tản nhân viên người Việt tận tụy và trung thành của họ. Ít nhất cũng phải đưa được những cấp quản trị người Việt rời Việt Nam.
Hai tuần cuối tháng Tư tại Sài Gòn là hai tuần đầy bận rộn của Ralph khi ông gặp gỡ với các giới chức cấp cao của tòa Đại sứ Hoa Kỳ. Những cuộc trò chuyện, những tiết lộ từ các giới chức này là những chi tiết sử liệu quý giá cho những ai nghiên cứu về cuộc chiến biết thêm về suy nghĩ và tình hình Nam Việt Nam trong những ngày cuối.
Cao nguyên Trung phần thất thủ, mất Đà Nẵng, Đại sứ quán Hoa Kỳ cũng biết rằng tình thế Nam Việt Nam đã khó xoay chuyển. Một phần đại sứ Graham Martin không muốn từ bỏ Sài Gòn và tòa đại sứ cũng không muốn di tản quá sớm, e rằng tình hình sẽ rối loạn khi người Mỹ bỏ chạy.
Như Ralph kể qua các cuộc trò chuyện của ông với nhân viên Toà Đại Sứ như đã kể ở trên, người ta thấy cây cao trong khuôn viên cũng không bị đốn trước để dọn bãi đáp trực thăng hạ cánh vì e rằng để lộ dấu hiệu tòa đại sứ chuẩn bị di tản. Chỉ đợi đến phút cuối khi chính thức có lệnh di tản cây mới biến mất!
“Getting Out of Saigon” là một hồi ký sống động với nhiều chi tiết giá trị, được kể bằng một giọng văn của một nhân vật thuộc lãnh vực tài chính nhưng lại lôi cuốn và hấp dẫn. Giọng văn khiêm tốn, có phần dí dỏm, không nói về mình mà hầu hết là kể lại sự việc xảy ra mà ông dự phần.
Tuy là một hồi ký, cuốn sách lại có một bố cục chặt chẽ như một “nhật ký” kéo dài qua 15 Chương. Tác giả dẫn người đọc từ Chương đầu tiên (ngày Chủ Nhật 6/4, đến ngày Thứ Hai 14/4)… Chương 14 ở Philippines – Guam… và “nhật ký” kết thúc ở Chương 15 để đến Miền Đất Hứa: Hoa Kỳ!
Tình tiết
cũng như văn phong trong “Getting Out of
Saigon” cũng cho thấy Ralph là một nhân chứng am hiểu và theo dõi tình hình
chính trị và quân sự tại Nam Việt Nam khá sát sao. Nói khác đi, ông đã đọc và
biết khá nhiều về lịch sử vùng đất đau thương mà cuộc chiến đang tàn phá.
Ông kể tên những tướng Việt Nam Cộng Hòa và cả tướng Bắc Việt là Văn Tiến Dũng, người chỉ huy cuộc tổng tấn công vào Sài Gòn. Chính vì vậy mà “Thoát Khỏi Sài Gòn” dù là một tự truyện dạng hồi ký nhưng có những chi tiết mang giá trị lịch sử, cũng có thể ít nhiều là một nguồn tham khảo cho giới sử học và nghiên cứu về chiến tranh Việt Nam.
Có một điều bên lề cuốn sách là Ralph White không gặp lại bất cứ người Việt nào từng được ông bảo trợ cho đến lần đầu tiên (vào dịp Tết Nguyên Đán), sau gần 50 năm. Không biết ông liên lạc tìm lại được những người Việt này hay họ đã tìm lại ông.
Ralph White
sau này trở thành một cấp quản trị tài chính cao cấp của Chase cho đến khi về
hưu và là cựu sáng lập tổ chức văn bút cho các cựu sinh viên đại học Columbia
mà ông từng theo học tiếp về quản trị kinh doanh sau chiến tranh Việt Nam.
Hầu hết các cựu nhân viên của Chase tại Việt Nam được Ralph White bảo trợ đã di tản thành công, ngoại trừ những người không muốn ra đi vì lý do gia đình. Họ được sang Phi Luật Tân, đảo Guam rồi New York chỉ vài ngày trước khi Sài Gòn thất thủ.
Họ, với vốn tiếng Anh sẵn có, được các gia đình nhân viên của Chase Manhattan bảo trợ và ngân hàng hậu thuẫn, nhanh chóng tìm công việc phù hợp cho họ. Có thể nói đây là nhóm người tị nạn gốc Việt sớm nhất và ổn định nhất trong làn sóng người Việt di tản sau năm 1975.
Ralph White
và Chase Manhattan có lẽ là ân nhân lớn nhất của tất cả các gia đình gốc Việt
này. Ông không xem họ là nhân viên, thuộc cấp hay người tị nạn mà xem những
nhân viên Việt Nam như gia đình, người thân của ông.
Câu chuyện của Ralph White qua hồi ký “Getting Out of Saigon” là một trong vô số câu chuyện cảm động, thấm đẫm tình người của những người Mỹ từng giúp đỡ, cưu mang những người tị nạn Việt Nam.
Dẫu là câu chuyện nhỏ trong bức tranh toàn cảnh, “Getting Out of Saigon” góp thêm vào chân dung cộng đồng gốc Việt về sự hiện diện của hàng triệu người gốc Việt tại Mỹ ngày nay.
***
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét