Hiện tượng Thơ & Nhạc Nguyễn Tất Nhiên

Trước 1975, Sài Gòn có một hiện tượng trong sinh hoạt văn học – nghệ thuật khá lý thú. Đó là trường hợp Nguyễn Tất Nhiên (1952 - 1992), được mọi người biết đến như một nhà thơ nhưng cũng ít người biết anh còn là một nhạc sĩ.

Nguyễn Tất Nhiên tên thật là Nguyễn Hoàng Hải, sinh ngày 30/5/1952 tại xã Bình Trước, quận Đức Tu, tỉnh Biên Hòa. Anh học trường Trung học Công lập Ngô Quyền từ năm 1963 cho tới năm 1970.

Khi mới chập chững bước vào Trung học Đệ nhất cấp, Nguyễn Tất Nhiên đã làm thơ và bạn bè khen thơ của anh hồi đó “rất xuất sắc”. Năm 1966, khi mới 14 tuổi, Nguyễn Tất Nhiên đã lập một “thi văn đoàn” mang tên “Tiếng Tâm Tình” với bạn học là Đinh Thiên Phương, tên thật là Đinh Thiên Thọ.

Hai anh “thi sĩ học trò” đã chung nhau xuất bản một tập thơ mang tựa đề “Nàng thơ trong mắt” với bút hiệu Hoài Thi Yên Thi (Nguyễn Tất Nhiên) và Đinh Thiên Phương (Đinh Thiên Thọ). Gia đình Nguyễn Tất Nhiên có tiệm may âu phục lớn ngay trong trung tâm thành phố, còn gia đình Đinh Thiên Thọ có tiệm tạp hóa rất khá giả… nên tiền in thơ… là chuyện nhỏ!

Sự nghiệp của Nguyễn Tất Nhiên thời gian đầu không mấy thành công, thơ in ronéo tặng cho các nữ sinh chẳng ai buồn đọc. Tập thơ xuất bản, gửi bán trong tiệm sách ở đầu chợ Biên Hòa, để lâu giấy vàng cả ra cũng chẳng ai mua!

Đầu óc Nhiên được mô tả là lúc nào cũng như mơ mộng, suy nghĩ đâu đâu, không tập trung ngay cả trong khi còn đang đi học. Bạn bè thời đó gọi đùa Nhiên là “Hải-ngố” hay “Hải-khùng”.

Phải đợi đến khi thơ của Nhiên được một giáo sư trong trường gửi cho tạp chí Sáng Tạo mới được mọi người chú ý. Các nhạc sĩ Phạm Duy, Nguyễn Đức Quang thấy thơ của tác giả Nguyễn Tất Nhiên nào đó đăng trên báo vừa hay vừa lạ nên phổ nhạc. Từ đó Nguyễn Tất Nhiên bắt đầu nổi tiếng.

Năm 1972, Nguyễn Tất Nhiên nhận được giấy gọi nhập ngũ Trường Sĩ quan Thủ Đức, nhưng khi mới đi trình diện khám sức khỏe tại Trung tâm Nhập ngũ số 3 đường Tô Hiến Thành thì bị các bác sĩ trong Hội đồng Giám định Y khoa… chê và cho về với lý do “tâm thần không ổn định”.

Cũng như nhiều thi sĩ khác, đã làm thơ thì chắc chắn sẽ có một… “nàng thơ”! Ở trường hợp Nguyễn Tất Nhiên, đó là người bạn học cùng lớp mang tên Duyên, nàng là một “cô Bắc kỳ di cư” hồi năm 1954.

 

Chân dung Nguyễn Tất Nhiên (1952-1992)

 

Chính cô Duyên là nguồn cảm hứng cho những bài thơ đã khiến Nguyễn Tất Nhiên được mọi người biết đến như “Cô Bắc Kỳ nho nhỏ” (Phạm Duy phổ nhạc), “Linh mục” (Nguyễn Đức Quang phổ nhạc thành “Vì tôi là linh mục”), “Ma sơ” (Phạm Duy phổ nhạc thành “Em hiền như ma sơ”), “Khúc tình buồn” (Phạm Duy phổ nhạc thành “Thà như giọt mưa”)…

Có điều mọi người ít biết đến là Nguyễn Tất Nhiên đã có 4 năm học đàn và sáng tác ca khúc với nhạc sĩ Nguyễn Hữu Nghĩa. Những sáng tác của anh phải kể đến Chiều trên đường Hồng Thập Tự, Khi nào em vượt biển, Như màu nắng sân trường, Sài Gòn trên đường Nguyễn Du, Sông chiều áo trắng, Paris thu khúc, Trên nát tan tôi…

Năm 1980, Nguyễn Tất Nhiên sang định cư tại Pháp, rồi sang Mỹ sống ở Quận Cam.

Ngày 3/8/1992, người ta thấy anh nằm chết trong một chiếc xe hơi cũ, đậu dưới bóng cây trong sân chùa tại California. Mộ Nguyễn Tất Nhiên nằm trong “Vườn vĩnh cửu” thuộc nghĩa trang Westminster phía tây Little Saigon và thường được những người du khách Việt đến thăm viếng.

Theo lời nhà báo Đoàn Thạch Hãn thì bút hiệu Nguyễn Tất Nhiên là do nhà thơ Du Tử Lê đặt. Nhiên bảo, ngay lần đầu mới gặp, Du Tử Lê đã chê cái bút hiệu Hoài Thi Yên Thi.

Nhiên hỏi Du Tử Lê: “Bạn bè em ai cũng chê. Cái bút hiệu này hơi sến phải không?”. Lê đáp: “Tất nhiên”. Du Tử Lê nói thêm: “Họ Nguyễn hả? Ừ thì lấy luôn là Nguyễn Tất Nhiên đi”. Thế là cái tên định mệnh đó ra đời, gắn chặt với thi nghiệp của một con người tài hoa bạc mệnh.

Người ta nói thơ của Nguyễn Tất Nhiên viết về tình yêu của tuổi trẻ qua những cảm xúc cũng như tư tưởng “kỳ cục”! Anh thổi một làn gió mới vào thơ Việt Nam với đầy những ý tưởng kỳ lạ: Người yêu là dao nhọn, là tín đồ duy nhất… còn anh là linh mục, giảng lời tình nhân gian.

Đó chính là cách ẩn dụ táo bạo để nói về cái tình cảm âu yếm trong đau khổ, lạc quan trong bi thiết của những người yêu nhau. Những dòng thơ “kỳ lạ” của anh được đón nhận như một “hiện tượng”, bên cạnh đó là các nhạc sĩ nổi tiếng đã phổ nhạc để phổ biến rộng rãi.

Một hiện tượng kết hợp nhuần nhuyễn giữa Thơ và Nhạc hiếm có trong sinh hoạt nghệ thuật của Miến Nam trước thời kỳ 1975.

 

Nguyễn Tất Nhiên qua nét vẽ của họa sĩ Đinh Cường

 

* Những bài hát phổ thơ Nguyễn Tất Nhiên:

- Thà như giọt mưa (Phạm Duy)

- Cô Bắc kỳ nho nhỏ (Phạm Duy)

- Hai năm tình lận đận (Phạm Duy)

- Em hiền như Masoeur (Phạm Duy)

- Anh vái trời (Phạm Duy)

- Hãy yêu chàng (Phạm Duy)

- Vì tôi là linh mục (Nguyễn Đức Quang)

- Trúc Đào (Anh Bằng)

- Nỗi sầu khổ dịu dàng (Nguyễn Hữu Nghĩa)

- Lời buộc ràng trăm năm (Nguyễn Hữu Nghĩa)

- Như những hoàng hôn (Nguyễn Hữu Nghĩa)

- Xin chở tình ta theo (Nguyễn Hữu Nghĩa)

- Con sáo sang sông (Võ Tá Hân)

 

Nguyễn Tất Nhiên

 

* Thơ Nguyễn Tất Nhiên (Nguồn: Thơ Nguyễn Tất Nhiên, Nxb Nam Á, Paris, 1982):

Khúc tình buồn

1

người từ trăm năm

về qua sông rộng

ta ngoắc mòn tay

trùng trùng gió lộng

người từ trăm năm

về khơi tình động

ta chạy vòng vòng

ta chạy mòn chân

nào hay đời cạn

người từ trăm năm

về như dao nhọn

ngọt ngào vết đâm

ta chết âm thầm

máu chưa kịp đổ

 

2

thà như giọt mưa

gieo xuống mặt người

vỡ tan vỡ tan

nào ta ân hận

bởi còn kịp nghe

nhịp run vồi vội

trên ngọn lông măng

1970

(Bài thơ đã được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc thành bài hát “Thà như giọt mưa”:  https://www.youtube.com/watch?v=a-KMG1yoG8Q).

 

Nhà thơ và Nàng thơ

 

Hai năm tình lận đận

1.

hai năm tình lận đận

hai đứa cùng xanh xao

mùa đông, hai đứa lạnh

cùng thở dài như nhau

hai năm tình lận đận

hai đứa cùng hư hao

hai năm tình lận đận

hai đứa đành xa nhau

em vẫn còn mắt liếc

anh vẫn còn nôn nao

ngoài đường em bước chậm

trong quán chiều anh ngóng cổ cao

2.

em bây giờ có lẽ

toan tính chuyện lọc lừa

anh bây giờ có lẽ

xin làm người tình thua

chuông nhà thờ đổ mệt

tượng Chúa gầy hơn xưa

Chúa bây giờ có lẽ

rơi xuống trần gian mưa

anh bây giờ có lẽ

thiết tha hơn tín đồ

nguyện làm cây thánh giá

trên chót đỉnh nhà thờ

cô đơn nhìn bụi bậm

làm phân bón rêu xanh

 

3.

hai năm tình lận đận

em đã già hơn xưa!

(Bài thơ đã được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc thành bài hát cùng tên: https://www.youtube.com/watch?v=595Pxl7R44c).

 

Có phải đây là cô Bắc kỳ tên Duyên?

 

Duyên của tình ta con gái Bắc

ta sẽ về thương lại nhánh sông xưa

thương lại bóng hình người năm năm trước...

em nhớ giữ tính tình con gái Bắc

nhớ điêu ngoa nhưng giả bộ ngoan hiền

nhớ dịu dàng nhưng thâm ý khoe khoang

nhớ duyên dáng, ngây thơ... mà xảo quyệt!

ta sẽ nhớ dặn dò lòng nên tha thiết

nên vội vàng tin tưởng chuyện vu vơ

nên yêu đương bằng khuôn mặt khờ khờ

nên hùng hổ... để đợi giờ thua thiệt!

nghe nói em vừa thi rớt Luật

môi trâm anh tàn héo nụ-xa-vời

mắt công nương thầm khép mộng chân trời

xin tội nghiệp lần đầu em thất vọng!

(dù thật sự cũng đáng đời em lắm

rớt đi Duyên, rớt để thương người!)

ta - thằng ôm hận tú tài đôi

không biết tìm ai mà kể lể

chim lớn thôi đành cam rớt lệ

ngày ta buồn thần thánh cũng thôi linh!

nếu vì em mà ta phải điên tình

cơn giận dữ đã tận cùng mê muội

thì đừng sợ, Duyên ơi, thiên tài yếu đuối

tay tre khô mối mọt ăn luồn

dễ gãy dòn miểng vụn tả tơi xương

khi tàn bạo siết cổ người yêu dấu!

em chẳng bao giờ rung động cũ

ta năm năm nghiệt ngã với tình đầu

nên trở về như một con sâu

lê chân mỏng qua những tàn cây rậm

nuôi hy vọng sau ngàn mưa nắng lậm

lá-xanh-em chưa dấu lở loang nào

để ta còn thi sĩ nhất loài sâu

nhìn lá nõn, tiếc, thèm... đâu dám cắn!

nếu vì em mà thiên tài chán sống

thì cũng vì em ta ngại bước xa đời!

1972

 

Nguyễn Tất Nhiên (thứ hai từ trái qua) và các bằng hữu ở Westminster, Hoa Kỳ.

 

Trúc đào

 

Trời nào đã tạnh cơn mưa

Mà giông tố cũ còn chưa muốn tàn

Nhà người tôi quyết không sang

Thù người tôi những đêm nằm nghiến răng

Quên người - nhất quyết tôi quên

Mà sao gặp lại còn kiên nhẫn chào

Chiều xưa có ngọn trúc đào

Mùa thu lá rụng bay vào sân em

Mùa thu lá rụng êm đềm

Như cô với cậu cười duyên dại khờ

Bởi vì hai đứa ngây thơ

Tình tôi dạo ấy là... ngơ ngẩn nhìn

Thế rồi trăng sáng lung linh

Em mười sáu tuổi giận hờn vu vơ

Sang năm mười bảy không ngờ

Tình tôi nít nhỏ ngồi mơ cũng thừa

Tôi mười bảy tuổi buồn chưa

Đầu niên học mới dầm mưa cả ngày

Chiều nay ngang cổng nhà ai

Nhủ lòng tôi chỉ nhìn cây trúc đào

Nhưng mà không hiểu vì sao

Gặp người xưa lại nhìn nhau mỉm cười?

1973

(Bài thơ đã được nhạc sĩ Anh Bằng phổ nhạc thành bài hát cùng tên).

 

Mộ Nguyễn Tất Nhiên

 

Linh mục

 

1.

dĩ vãng là địa ngục

giam hãm đời muôn năm

tôi - người yêu dĩ vãng

nên sống gần Satan

ngày kia nghe lời quỉ

giáng thế thêm một lần

trong kiếp người linh mục

xao gầy cơn điên trăng!

 

2.

vì tôi là linh mục

không mặc áo nhà giòng

nên suốt đời hiu quạnh

nên suốt đời lang thang!

vì tôi là linh mục

giảng lời tình nhân gian

nên không có thánh kinh

nên không có bổn đạo

nên không có giáo đường

vì tôi là linh mục

phổ lời tình nhân gian

thành câu thơ buồn bã

nên hạnh phúc đâu còn

nên người tình duy nhất

vừa thiêu huỷ lầu chuông

vì tôi là linh mục

không biết mặt thánh thần

nên tín đồ duy nhất

cũng là đấng quyền năng!

 

3.

tín đồ là người tình

người tình là ác quỉ

ác quỉ là quyền năng

quyền năng là tín đồ

tín đồ là người tình

 

4.

vì tôi là linh mục

không biết rửa tội người

nên âm thầm lúc chết

tội mình còn thâm vai...

1970

(Bài thơ đã được nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang phổ nhạc thành bài hát “Vì tôi là linh mục”).

 

***

 

Ma Soeur

 

đưa em về dưới mưa

nói năng chi cũng thừa

phất phơ đời sương gió

hồn mình gần nhau chưa?

tay ta từng ngón tay

vuốt lưng em tóc dài

những trưa ngồi quán vắng

chia nhau tình phôi thai

xa nhau mà không hay

(hỡi em cười vô tội

đeo thánh giá huy hoàng

hỡi ta nhiều sám hối

tính nết vẫn hoang đàng!)

em hiền như ma-sơ

vết thương ta bốn mùa

trái tim ta làm mủ

ma-sơ này ma-sơ

có dịu dàng ánh mắt

có êm đềm cánh môi

ru ta người bệnh hoạn

ru ta suốt cuộc đời

(cuộc đời tên vô đạo

vết thương hành liệt tim!)

đưa em về dưới mưa

xe lăn đều lên dốc

chở tình nhau mệt nhọc!

đưa em về dưới mưa

áo dài sầu hai vạt

khi chấm bùn lưa thưa

đưa em về dưới mưa

hỡi em còn nít nhỏ

chuyện tình nào không xưa?

vai em tròn dưới mưa

ướt bao nhiêu cũng vừa

cũng chưa hơn tình rụng

thấm linh hồn ma-sơ

1971

(Bài thơ đã được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc thành bài hát “Em hiền như Ma Soeur”).

 ***