Ngày này 27 năm về trước, 12/4/1994, “quái
kiệt” Trần Văn Trạch (1924-1994) đã từ giã cõi đời tại Pháp, hưởng thọ 70 tuổi.
Nơi ông an nghỉ là Nghĩa trang Cimetière Intercommunal ở Valenton, thuộc ngoại
ô Paris.
Khác với người anh cả, Giáo sư Âm nhạc Trần
Văn Khê, nổi bật về học hàm cũng như học vị, Trần Văn Trạch không bằng cấp
nhưng cũng đủ tài và đủ sức khuấy động sinh hoạt văn nghệ Sài Gòn suốt thời gian dài bằng tài năng nghệ
thuật của mình.
Trần Văn Trạch nhỏ hơn Trần Văn Khê 3 tuổi, thuở nhỏ cả hai đều theo học Trường Tiểu học ở “Collège de Mỹ Tho” cho tới năm 18 tuổi. Kể về đứa em kế của mình, Giáo sư Tiến sĩ Trần Văn Khê viết:
“Khi Trạch mới sanh, cả nhà đều vui mừng. Ông nội tôi muốn đặt tên con cháu đều có bộ Thủy nên cha tôi tên Triều là dòng nước, tôi tên Khê là khe suối, em tôi tên Trạch là ao, đầm. Nhưng từ lúc lên một, mỗi khi trong nhà có ai gọi em tôi "Trạch ơi!" là con cháu của bà cụ láng giềng trùng tên thấy khó chịu, nên qua xin ông nội tôi đặt tên khác cho chú bé Trạch, để bà khỏi bị kêu réo tên bà”. Từ đó, dù trong sổ bộ vẫn tên Trần Văn Trạch, nhưng cậu bé Trạch được gọi cái tên mới là “Khê em”, còn Trần Văn Khê là “Khê anh”.
Ngay từ lúc nhỏ, Trần Văn Trạch đã có năng
khiếu về âm nhạc, lại được người cô ruột là cô Ba Viện chỉ dạy, nên ông sử dụng
khá thành thạo đàn kìm và đàn tỳ bà. Ông còn học đàn mandoline với anh ruột Trần
Văn Khê và học đàn violon với người anh họ Nguyễn Mỹ Ca. Ở tuổi thiếu niên, ông
đã biết chơi thành thạo những bài nhạc Pháp thịnh hành thuở đó.
Năm 1945, sau khi Nhật Bản đầu hàng và quân đội Pháp trở lại Việt Nam, phòng trà được phép mở cửa trở lại. Với tài năng thiên phú, Trần Văn Trạch trở thành “hoạt náo viên” (ngày nay gọi là MC) và hát tại Dancing Théophile ở vùng Dakao, Tân Định. Sau khi có được một số vốn, ông mở một phòng trà nhỏ ở đường Lagrandière (nay là đường Lý Tự Trọng, Sài Gòn).
Đến năm 1949, tân nhạc bắt đầu thịnh hành,
Trần Văn Trạch nảy ra ý nghĩ mở “đại nhạc
hội”, tên gọi của các chương trình văn nghệ bao gồm ca, vũ, nhạc, kịch, xiếc,
ảo thuật… Với cách làm này, Trần Văn Trạch chinh phục được nhiều khán giả trên
khắp mọi miền. Và kể từ đó, cái tên “đại
nhạc hội” bỗng trở nên phổ biến.
Năm 1951, bắt đầu từ rạp Ciné Nam Việt, ông đưa ca nhạc vào các rạp chiếu bóng để diễn trước giờ chiếu phim chính. Cách làm này cũng được nhiều người xem hoan nghênh và cụm từ “chương trình văn nghệ phụ diễn” cũng ra đời từ đó.
Ngoài sáng tác nhạc và ca hát ông còn là trưởng ban nhạc Sầm Giang của đài phát thanh Pháp Á, vào khoảng thập niên 1950. Ban này gồm những ca sĩ nổi tiếng đương thời như Linh Sơn, Tâm Vấn, Minh Diệu, Mạnh Phát, Tôn Thất Niệm…
Người hâm mộ tặng ông danh hiệu “quái kiệt”
vì rất nhiều lý do. Trần Văn Trạch luôn để một bộ tóc dài, kiểu tóc này mau
chóng tở thành mode “Trần Văn Trạch”! Ngoài giọng ca trầm ấm, ông lại có biệt
tài bắt chiếc “như thật” những tiếng động khi trình diễn trên sân khấu, chẳng hạn
như tiếng xe lửa chạy trên đường rấy.
Phải công nhận ông là người đầu tiên viết nhạc hài hước để tự trình diễn trước đám đông khán giả. “Quái kiệt” Trần Văn Trạch đã thu hút sự ngưỡng mộ cũng như cảm phục của người xem và nghe ông hát.
Bản nhạc “Anh Phu Xích Lô” là sáng tác đầu tiên của ca nhạc sĩ Trần Văn Trạch với những lời ca mộc mạc:
“Có ai mà muốn đi tới Chợ Lớn
Có ai
mà muốn đi tới Chợ Mới
Có ai
mà muốn đi chóng cho mau tới
Ê!
Tôi xin mời lại đây…”
Những bài hát nổi tiếng ngày xưa là “Cái Đồng Hồ Tay”, “Cây Bút Máy”, “Anh Chàng
Thất Nghiệp”, “Sở Vòi Rồng”, “Đừng Có Lo”, “Tôi Đóng Xi-Nê”, “Ba Chàng Đi Hỏi Vợ”,
“Chiếc Ô-Tô Cũ”… Nhưng có lẽ nổi tiếng hơn cả là bài “Xổ Số Kiến Thiết Quốc Gia”, một bản nhạc phải nói hầu như người miền
Nam nào cũng biết đến.
Bản nhạc này được hát hàng tuần khi có xổ số tại rạp Thống Nhất và được trực tiếp truyền thanh qua đài phát thanh Sài Gòn:
“Kiến
thiết quốc gia
Giúp
đồng bào ta
Xây đắp
muôn người
Được
nên cửa nhà
“Tô
điểm giang san
Qua
bao lầm than
Ta thề
kiến thiết
Trong
giấc mộng vàng
“Triệu
phú đến nơi
Năm
muời đồng thôi
Mua lấy
xe nhà
Giàu
sang mấy hồi
“Kiến
thiết quốc gia
Giúp
đồng bào ta
Ấy là
thiên chức
Của
người Việt Nam
“Mua
số mau lên
Xổ số
gần đến
Mua số
mau lên
Xổ số…
gần… đến…
(Trần Văn Trạch hát “Xổ Số Kiến Thiết”: https://www.youtube.com/watch?v=WmlE1BCKH-w)
Nhạc của Trần Văn Trạch không chỉ mang tính
hài hước mà lại có những bài rất cảm động. Chẳng hạn như bài “Chuyến xe lửa Mùng 5” kể lại chuyện một
người chỉ có 3 ngày phép để về thăm nhà mà lại trùng Mùng 5 Tết, ngày “xui xẻo”
cũng tựa như Thứ Sáu 13. Điều xui nhất là khi bước vào nhà mới biết là mẹ mình
đã… qua đời!
(Trần Văn Trạch hát “Xe Lửa Mùng 5”: https://www.youtube.com/watch?v=V4X6TH7Etr0)
Đôi khi trong nhạc của ông cũng pha lẫn
chút triết lý, như bài “Khi người ta yêu
nhau”:
“Khi
người ta yêu nhau
Yêu
trong lúc hai mươi tuổi đầu
Thì
không phải vì tiền đâu
Nhưng
mà chẳng được bao lâu…
…
“Khi
người ta yêu nhau
Yêu
trong lúc bảy mươi tuổi đầu
Thì
không phải vì tiền đâu
Nhưng
mà chẳng còn bao lâu…”
Ca sĩ Trần Văn Trạch với giọng trầm ấm đã
thành công cả với bản nhạc trữ tình “Chiều
Mưa Biên Giới” của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông với phần nhạc đệm từ một băng nhạc
thu sẵn ở bên Pháp. Kỹ thuật trình diễn này rất mới lạ và sau này ta gọi đó là…
karaoke.
(Trần Văn Trạch hát “Chiều mưa biên giới”: https://www.youtube.com/watch?v=IweTG9PGJ-Y)
Tiến sĩ âm nhạc Trần Quang Hải, con của
giáo sư Trần Văn Khê, đã viết về người chú của mình:
“Nghệ sĩ Trần Văn Trạch có một lối hát mộc mạc, đúng giọng miền Nam để hát, lời lẽ rất đơn giản, không cầu kỳ, màu mè, những từ ngữ được nghe trong đời sống hàng ngày, nhưng chủ đề lấy từ cuộc sống người dân nghèo nên rất dễ làm xúc động người nghe…”
Tháng 12/1977, Trần Văn Trạch rời Sài Gòn
sang định cư ở Paris. Từ đó trở đi cho tới ngày từ trần, Trần Văn Trạch, từng nổi
tiếng là “quái kiệt”, gần như tạm dừng công việc nghệ thuật. Ông tâm sự:
“Trong một đêm Noel, sau khi đã “chạy sô” khắp các sân khấu, hộp đêm ở Sài Gòn, người nghệ sĩ hài đi lang thang vô định trên đường phố bởi không biết về đâu. Nhà ai cũng sáng choang đèn nến và bữa ăn reveillon rộn rã chuỗi cười duy chỉ có người nghệ sĩ là… đứng dựa cột đèn, lắng nghe giọng hát hài hước, vui nhộn của chính mình phát ra từ một đĩa pick-up của ngôi nhà đang có tiệc tùng mà thấm thía nỗi tủi cực ở phía sau ánh đèn màu hào nhoáng…”
Đọc đến đoạn “đứng dựa cột đèn”… người ta nhớ lại khi đã định cư tại Pháp, Trần Văn Trạch có nói:
“Ở Việt Nam, cái cột đèn cũng muốn ra đi!”
* Facebook: https://www.facebook.com/nguyen.chinh.589/posts/10215099084028737
***
.jpg)
.jpg)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét