Một ngày biếc thị thành ta rời bỏ
Quay về xem non nước giống dân Chàm
(Chế Lan Viên)
Ngoài
tên gọi “Chàm” ta còn dùng các danh xưng như “Chăm”, “Hời”, “Chiêm Thành”… để
chỉ một dân tộc đã từng có một quốc gia độc lập,
hùng mạnh trong lịch sử, có nền văn hóa phát triển và là hậu duệ của các cư dân
nền văn hóa Sa Huỳnh thời kì đồ sắt.
Ngoài Việt Nam, người Chàm ngày nay
còn tản mát đi các nước như Campuchia, Mã Lai, Thái Lan và Hoa Kỳ. Dân số tại Việt
Nam theo điều tra năm 1999 là 132.873 người và theo tài liệu của Ủy ban Dân tộc
năm 2008 là khoảng hơn 145.000 người, xếp thứ 14 về số lượng trong cộng đồng
các dân tộc Việt Nam.
Vấn
đề đặt ra là giữa “Chàm” và “Chăm” thuật ngữ nào đúng? Thật ra thì từ năm 1979
người miền Nam mới thấy xuất hiện chữ “Chăm” từ chính quyền mới sau 30/4/1975.
Trước đó, từ miền Trung trở vào Nam, chữ “Chàm” đã từng xuất hiện trong các địa
danh, tên gọi cũng như danh từ riêng như Tháp Chàm, Cù Lao Chàm, giếng Chàm,
vàng Chàm…
Để
chỉ người Chàm, người Việt tại miền Nam còn dùng những tên gọi như “Hời”,
“Chiêm”, “Người đàng thổ” (khác với Người
đàng quê là người Việt)… Theo một giải thích thì những chữ đó được dùng một
cách “miệt thị” nhưng tôi thiết nghĩ đó là một nhận xét sai lệch, suy diễn bất
hợp lý.
Trước
năm 1975 đã có những công trình học thuật như Từ điển Chàm – Việt – Pháp (của Cham Dohamide và Dorohiêm), Nguyễn
Khắc Ngữ nghiên cứu về dân tộc học qua tác phẩm “Mẫu hệ Chàm” hoặc học giả Thiên Sanh Cảnh có một loạt bài về “Đám ma Chàm”… Rõ ràng là chữ Chàm ở đây
không thể nào được dùng một cách “miệt thị” trong nghiên cứu.
Lại
nữa, một số tác giả người gốc Chàm đã dùng chữ Chàm hay Chiêm trong bút hiệu của
mình như Khaly Chàm, Chiêm Nhân… Không lý nào các tác giả đó lại tự miệt thị
mình! Nhưng một khi nhận xét về sự “miệt thị” này xuất phát từ những người “có
quyền” thì nó trở thành một quyết định và ngành văn hóa chỉ biết gọi là Chăm
thay vì Chàm như lúc trước.
Trong
bài viết “Tiếng Chăm của bạn” trên Tuyển
tập Tagalau [1], Inrasara cho rằng: “Dù
sao, quy định của Nhà nước vẫn phải được tuân thủ. Tuân thủ, nhưng nếu có ai
dùng từ “Chàm” trong bài viết, nhất là khi có người viết đúng các tên gọi cũ
như Trung tâm Văn hóa Chàm, Ma Lâm Chàm chẳng hạn, ta phải chấp nhận và không
biên tập. Bởi sự thể không có gì sai hay miệt thị người Chàm cả”.
Tagalau 12: Tuyển tập Sáng tác – Sưu tầm – Nghiên cứu văn
hóa Chàm
Khi
còn nhỏ, người Chàm trong mắt tôi là những ông “Hời” ngồi bán thuốc dạo bên cạnh
những chiếc giỏ đặc biệt… kiểu Chàm. Họ là những người có vẻ “thần bí” với những
câu tiếng Việt lơ lớ, một cách rao hàng vừa tức cười nhưng cũng không kém phần…
đe dọa: “Này, ngồi xuống đây tôi coi bệnh
cho, mặt của anh có bệnh rồi…”. Tôi sợ lắm nên không trả lời, vội bước đi
mà không dám ngoảnh đầu trở lại.
Lớn
lên khi tìm hiểu thêm, người Chàm ở Ninh Thuận lại cùng quê hương với Tổng thống
Nguyễn Văn Thiệu! Thêm một phát hiện khiến nhiều người phải ngạc nhiên, trong
đó có tôi, về mối tương quan giữ chiếc áo dài của người Chàm và người Việt.
Các
nhà nghiên cứu cho thấy chiếc áo dài Việt Nam là sự tổng hợp từ chiếc áo dài của người Chàm và
chiếc “xường xám” của Thượng Hải. Theo Bùi Minh Đức trong Từ điển tiếng Huế, NXB Văn Học, 2009:
“Chiếc áo dài của đàn
bà Việt Nam khởi phát từ thời Chúa Nguyễn Phúc Khoát (cuối thế kỷ XVIII) với nền
tảng là chiếc áo dài phụ nữ Chàm, kết hợp với chiếc áo tứ thân ở Bắc… Áo dài
hai vạt của đàn bà Huế có được là do ảnh hưởng Chàm…”
Lê
Quý Đôn viết: “Chúa Nguyễn Phúc Khoát
hùng cứ ở xứ Đàng Trong, sau khi chiếm trọn nước Chiêm Thành, mở mang bờ cõi về
phương Nam… Để chứng tỏ tinh thần độc lập, Chúa Vũ Vương Nguyễn Phúc Khoát đã
chú trọng đến vấn đề cải cách xã hội, phong tục mà điều quan trọng là cải cách
về y phục…”
Lần
tìm trong “Đại Nam thực lục tiền biên”
ta bắt gặp đoạn văn sau đây: “Chúa Nguyễn Phúc Khoát xưng vương, ông đã
triệu tập quần thần tìm phương thức xưng vương và dựng một tân đô. Ông đã thay
đổi lễ nhạc, văn hóa và trang phục.
Để thay đổi, phụ nữ
miền Bắc mặc váy, phụ nữ miền Nam phải mặc quần có đáy (hai ống) giống đàn ông.
Võ Vương đã gây ra một cuộc khủng hoảng về trang phục. Phụ nữ đã phản đối kịch
liệt.
Về sau Võ Vương không
ưng ý với trang phục đó, Ngài giao cho triều thần nghiên cứu, tham khảo chiếc
áo dài của người Chàm (giống hệt áo dài hiện nay nhưng không xẻ nách), và áo
dài của phụ nữ Thượng Hải (xẻ đến đầu gối) để chế ra áo dài của phụ nữ miền Nam”.
Do
đó, những chiếc áo dài đầu tiên của người Việt giống như áo dài người Chàm và
có xẻ tà. Vậy là chiếc áo dài Việt Nam ngày nay có đủ hai yếu tố văn hóa
phương Bắc và phương Nam.
Chiếc áo dài của người Chàm
Nói
đến người Chàm là phải nói đến Chế Lan Viên [2], một hiện tượng thơ văn Việt
Nam nhưng lại đậm nét Chàm với tập thơ Điêu
tàn được xuất bản năm 1937. Bút hiệu Chế Lan Viên khiến người đọc thơ của
ông liên tưởng đến Chế Bồng Nga, tên hiệu của vị vua thứ 3 thuộc vương triều thứ
12 (tức là vị vua đời thứ 39) của Chiêm Thành.
Trong
thời kỳ Chế Bồng Nga cầm quyền, đất nước Chiêm Thành rất hùng mạnh, từng đem
quân nhiều lần xâm phạm Đại Việt của nhà Trần. Ông hy sinh năm 1390 khi tấn
công Thăng Long lần thứ 4.
Điểm
đặc biệt ở chỗ Chế Lan Viên lại là một nhà thơ mang dòng họ Việt, Phan Ngọc
Hoan, nhưng đã mượn hình ảnh của người Chàm để thể hiện một trường phái thơ mà
ông gọi là Trường Thơ Loạn trong tập
thơ Điêu tàn. Đặc biệt hơn nữa, khi
xuất bản Điêu tàn, Chế Lan Viên chỉ mới
17 tuổi!
“Ta hãy nghe, trong
lòng bao đỉnh Tháp
Tiếng thở than, lời
oán trách cơ trời
Ta hãy nghe, trong gạch
Chàm rơi lác đác
Tiếng máu Chàm ri rỉ
chảy không thôi”
(Chế
Lan Viên – “Bóng tối” trong tập thơ Điêu tàn)
“Bên cửa Tháp ngóng
trông người Chiêm Nữ
Ta vẩn vơ nhìn không
khí bâng khuâng”
(Chế
Lan Viên, “Đợi người Chiêm nữ” trong
tập thơ Điêu tàn)
“Chiêm nương ơi, cười
lên đi, em hỡi!
Cho lòng anh quên một
phút buồn lo!
Nhìn chi em chân trời
xa vòi vọi
Nhớ chi em sầu hận nước
Chàm ta?”
(Chế
Lan Viên, “Đêm tàn” trong tập thơ Điêu tàn)
“Nước non Chàm chẳng
bao giờ tiêu diệt
Tháng ngày qua vẫn sống
với đêm mờ”
(Chế
Lan Viên – “Bóng tối” trong tập thơ Điêu tàn)
“Tháng ngày qua, gạch
Chàm đua nhau rụng
Tháp Chàm đua nhau đổ
dưới trăng mờ!
…
Tạo hóa hỡi! Hãy trả
tôi về Chiêm quốc!
Hãy đem tôi xa lánh
cõi trần gian!”
(Chế
Lan Viên, “Những sợi tơ lòng” trong tập
thơ Điêu tàn)
Thành
Đồ Bàn là tên kinh đô của Chàm trong thời kỳ có quốc hiệu là Chiêm Thành. Thành
Đồ Bàn, hay Vijaya, còn gọi là Thành cổ Chà Bàn hoặc thành Hoàng Đế, nay thuộc
địa phận xã Nhơn Hậu, Thị xã An Nhơn và cách thành phố Qui Nhơn (tỉnh Bình Định)
khoảng hơn 20km.
Trong
lãnh vực âm nhạc, nhạc sĩ Xuân Tiên đã để lại cho hậu thế một tác phẩm bất hủ
mang tên Hận Đồ Bàn với những lời thống
thiết của người dân Chàm:
“Rừng hoang vu, vùi lấp
chôn bao uất căm hận thù
Ngàn gió ru, muôn tiếng
vang trong tối tăm mịt mù
Vạc kêu sương, buồn
nhắc đây bao lúc xưa quật cường
Đèn đóm vương, như
bóng ai trong lúc đêm trường về…
Trong
kho tàng âm nhạc Việt Nam trước năm 1975 có rất ít những bản nhạc mang tính
cách lịch sử của một dân tộc “vong quốc” với những ca từ diễn tả tỉ mỷ đến từng
chi tiết như một bài thơ:
“Rừng rậm cô tình,
đèo cao thác sâu, đồi hoang suối reo hoang vắng cheo leo
Ngàn muôn tiếng âm,
tháng năm buồn ngân, âm thầm hòa bài hận vong quốc ca
Người xưa đâu, mà
tháp thiêng cao đứng như buồn rầu
Lầu tháp đâu, nay thấy
chăng rừng xanh xanh một màu…”
“Về kinh đô, ngàn thớt
voi uy hiếp quân giặc thù
Triệu sóng xô, muôn lớp
quân Chiêm tiến như tràn bờ
Tiệc liên hoan, nhạc
tấu vang trên xứ thiêng Đồ Bàn
Dạ yến ban, cung nữ
dâng lên khúc ca về Chàm
“Một thời oanh liệt
người dân nước Chiêm lừng ghi chiến công vang khắp non sông
Mộng kia dẫu tan cuốn
theo thời gian nhưng hồn ngàn đời còn theo nước non
Người xưa đâu, mộ đắp
cao nay đã sâu thành hào
Lầu các đâu, nay thấy
chăng rừng xanh xanh một màu…”
Kiến trúc và điêu khắc ở thân tháp Po Klaung Garai, thế kỷ
13
Không
một ca sĩ nào hát Hận Đồ Bàn "có hồn" bằng
Chế Linh [3]. Lý do cũng dễ hiểu vì anh mang tâm sự của một người Chàm với tên
thật là Chà Len (Jamlen) và tên Việt là Lưu Văn Liên. Anh ra đời năm 1942 tại
làng Hamu Tanran thuộc Phan Rang, nay là tỉnh Ninh Thuận.
Người
ta biết nhiều đến Chế Linh qua dòng nhạc ca tụng những người lính trong quân lực
VNCH mặc dù anh chẳng đi lính ngày nào vì thuộc dạng “miễn dịch” dành cho “dân
tộc thiểu số”. Về dòng nhạc này, có người khó tính lại bảo Chế Linh thuộc thành
phần… “lính chê”.
Người
thương thì nói rõ ràng là anh bị “lính chê” nên mới được “miễn dịch”, một số
khác, trong đó có cả những người đang mặc áo lính, lại không ưa những ca từ anh
ca tụng họ. Họ bảo những bài hát đó được trình bày theo phong cách… “sến”.
Nhưng
với Hận Đồ Bàn, mọi người đều có một
nhận xét chung: bài hát đã đưa tên tuổi Chế Linh thâm nhập vào làng ca nhạc Việt
Nam với tâm trạng của một người Chàm “vong quốc”. Chỉ tiếc một điều, những bài
hát có tầm vóc như Hận Đồ Bàn rất hiếm
trong nền ca nhạc nên Chế Linh phải bước sang một dòng nhạc gây nhiều tranh cãi
[4].
Người
ca sĩ gốc Chàm, được gọi là “tài hoa” cũng có một đời tư thật… “hào hoa”: Chế
Linh nổi tiếng là người có nhiều vợ con, tính cho đến năm 2007, anh đã có 4 vợ
và 14 đứa con. Ta khám phá được nhiều điều về Chế Linh qua bài viết của Jaya
Bahasa, “Mừng sinh nhật lần thứ 57 của chị
Nguyễn Thị Thúy Hằng” trên trang web Inrasara [5].
Vào
giữa thập niên 1970 Chế Linh kết hôn với cô Nguyễn Thị Thúy Hằng (sinh ngày
1/12/1953, mất ngày 26/4/1974). Cuộc hôn nhân giữa một ca sĩ người gốc Chàm với
một cô gái người Việt đã khiến giới báo chí Sài Gòn tốn khá nhiều giấy mực.
Jaya
Bahasa viết: “Như một định mệnh hai dân tộc,
hạnh phúc này nhanh chóng đổ vỡ bởi những mù khơi mà không ai có thể biết được.
Vì muốn minh chứng cho tình yêu của mình được sống mãi, chị Thuý Hằng quyết định
quyên sinh bằng một liều thuốc ngủ mà luyến tiếc để lại hai đứa con trai thơ dại.
Cái chết của Thuý Hằng
đến quá đột ngột và bất ngờ, một lần nữa, cánh báo chí và giới nghệ sĩ Sài Gòn
thêm bàn tán rôm rả. Nhưng không người nào biết được căn nguyên. Bởi chị không
một lời nào trăn trối ngoài ba lá thư để lại cho gia đình.
Lá thư thứ nhất viết
cho người mẹ mà chị gọi bằng Mợ, xin tha thứ vì những lỗi lầm này và mong mợ
hãy yêu thương đứa con của chị để được thấy chị qua hình ảnh đứa con. Lá thư thứ
hai viết riêng cho hai đứa con yêu quý mà chị đặt tên là Sơn và Ca, một loài
chim có giọng hót tuyệt vời. Lá thư thứ ba viết riêng cho ca sĩ Chế Linh, vài dòng
ngắn ngủi với sự muộn màng và chỉ xin Chế Linh cho một nắm đất đắp lên mộ”.
Thúy Hằng và Chế Linh
(Ảnh trên trang web Inrasara)
Chuyện
tình Chế Linh – Thúy Hằng với đoạn kết đầy nước mắt khiến người ta liên tưởng đến
một chuyện tình vương giả trong lịch sử Việt-Chàm. Huyền Trân là một công chúa
đời nhà Trần, con gái của vua Trần Nhân Tông. Năm 1306, Huyền Trân được gả cho
vua Chiêm Thành là Chế Mân để đổi lấy hai châu Ô và Lý (từ đèo Hải Vân, Thừa
Thiên đến phía bắc Quảng Trị ngày nay).
Một
năm sau đó, khi hoàng hậu người Đại Việt vừa sinh xong hoàng tử Chế Đa Đa, thì
tháng 5/1307, quốc vương Chế Mân băng hà. Theo tục lệ nước Chiêm, khi vua chết
hoàng hậu phải lên giàn hỏa để tuẫn tang. Vua Trần Anh Tông biết tin, sai Trần
Khắc Chung vờ sang viếng tang, tìm cách cứu Huyền Trân.
Trần
Khắc Chung bày kế thành công, cứu được Huyền Trân đưa xuống thuyền về Đại Việt
bằng đường biển. Cuộc hải hành này kéo dài tới một năm (?) và theo “Đại Việt Sử ký Toàn thư” thì Trần Khắc
Chung đã tư thông với công chúa.
Theo
di mệnh của Thượng hoàng Nhân Tông, công chúa đầu gia Phật giáo ở núi Trâu Sơn
(nay thuộc Bắc Ninh) vào năm 1309, dưới sự ấn chứng của quốc sư Bảo Phát. Công
chúa thọ Bồ tát giới và được ban pháp danh Hương Tràng.
Trong
dân gian, có lẽ vì thời đó người Việt coi người Chàm là dân tộc thấp kém, nên
đã có câu:
Tiếc thay cây quế giữa
rừng
Để cho thằng Mán thằng
Mường nó leo
Đền thờ Huyền Trân Công chúa
Nói
đến lãnh vực âm nhạc của người Chàm như trường hợp của ca sĩ Chế Linh tôi lại
nhớ đến nhạc sĩ Từ Công Phụng, vốn là bạn học năm Đệ Nhất tại trường Trần Hưng
Đạo Đà Lạt. Chúng tôi chỉ quen nhau trong một niên học nhưng có nhiều chuyện để
nhớ khi tuổi tác ngày một cao.
Từ
Công Phụng ngày đó là một học sinh từ Ninh Thuận lên Đà Lạt học năm cuối trung
học. Có lẽ anh là gốc người Chàm nên hình như luôn có một khoảng cách vô hình với
đám học sinh chúng tôi. Anh “góp tiếng” tham gia ban nhạc nhà trường bằng giọng
hát và chúng tôi rất ngạc nhiên khi nghe một giọng trầm, buồn và còn đặc biệt
hơn nữa chỉ hát những bài “lạ”…
Đó
là hai bài “Bây giờ tháng mấy” và “Mùa thu mây ngàn” do chính anh sáng tác.
Thật không ngờ, khi mới 16 tuổi anh đã tự học về âm nhạc qua một cuốn sách của
Robert de Kers, viết bằng tiếng Pháp, với tựa đề “Harmonie et Orchestration”. Đến năm 17 tuổi anh đã có nhạc phẩm đầu
tay “Bây giờ tháng mấy”…
Hồi
đó đang có cuộc thi tài giữa “trường Ta” là Trần Hưng Đạo và “trường Tây” của
các sư huynh dòng La San là trường College d’Adran trên sân khấu thành phố Đà Lạt.
Vì là trường Tây nên Adran chơi nhạc Beatles, đàn cũng là kiểu Beatles còn Trần
Hưng Đạo chúng tôi khiêm tốn hơn, chơi đàn Fender theo các bản hòa tấu của The
Shadows.
Có
thêm Từ Công Phụng “chuyên trị” nhạc Việt thể loại “tình cảm” trở thành… “hoa
thơm cỏ lạ” trong chương trình văn nghệ. Thoạt đầu Từ Công Phụng “khớp” không
dám lên sân khấu nhưng anh em trong ban nhạc cứ khen những bài “tự biên, tự diễn”
của Phụng và bảo đảm là sẽ nổi bật trong đêm văn nghệ.
Từ
Công Phụng bỗng trở thành một hiện tượng tại Đà Lạt. Khán giả hoan nghênh nhiệt
liệt đến độ Đài phát thanh Đà Lạt mời anh ghi âm để phổ biến qua làn sóng điện,
tên tuổi của Từ Công Phụng được người Đà Lạt biết đến cùng với Lê Uyên Phương
trong ban nhạc Ngàn Thông trên Đài phát thanh.
Cuối
năm Đệ Nhất ban nhạc của chúng tôi tản mát mỗi người một phương. Họ Từ về Sài
Gòn và ngay sau đó nổi lên như một nhạc sĩ ăn khách cùng thời với Vũ Thành An,
Ngô Thụy Miên, Trịnh Công Sơn và Lê Uyên Phương.
Sau
30/4/1975, các sáng tác của Từ Công Phụng bị cấm lưu hành tại Việt Nam và mãi
cho đến năm 2003 mới được… “cởi trói”. Anh rời Việt Nam năm 1980 và định cư tại
Portland, Oregon. Năm 1998, anh trở về thăm quê hương Ninh Thuận và năm 2008, anh
trở lại với chương trình "45 năm
tình ca Từ Công Phụng" tại một phòng trà có tiếng ở Sài Gòn.
Nhạc
sĩ kiêm ca sĩ Từ Công Phụng đã 2 lần vượt qua căn bệnh ung thư gan và ung thư
túi mật nhưng vẫn mong đủ sức khỏe để sáng tác trong những ngày cuối đời. Với
tình bạn học của buổi thiếu thời tôi chỉ mong anh sẽ sống mãi với chúng ta,
chuyện sáng tác chỉ là vấn đề phụ vì những tác phẩm đã ra đời của anh đã là chứng
nhân cho một nhạc sĩ tài hoa người Chàm.
Từ Công Phụng
Hồi
còn đi học tại Ban Mê Thuột, tôi có một vị giáo sư người gốc Chàm. Thầy Nguyễn
Văn Tỷ, quê quán tại Ninh Chữ, một bãi biển thuộc thôn Bình Sơn, thị trấn Khánh
Hải, tỉnh Ninh Thuận.
Tôi
cùng thầy Bùi Dương Chi đã dẫn đoàn sinh viên Mỹ đến bãi biển Ninh Chữ được coi
là một trong những bãi biển đẹp nhất Việt Nam. Kết hợp với địa danh Bình Sơn,
Ninh Chữ đã trở thành cụm du lịch Bình Sơn - Ninh Chữ đem lại diện mạo, thương
hiệu và thu nhập cho tỉnh Ninh Thuận.
Thầy
Nguyễn Văn Tỷ đã về hưu và sinh sống tại Ninh Chữ. Ông trở thành một “nhân sĩ” trong
làng và vẫn tiếp tục nghiên cứu văn hóa Chàm để truyền bá lại cho lớp trẻ người
Chàm. Ông cũng là một cộng tác viên kỳ cựu của Tuyển tập Tagalau như đã nói ở
trên.
Tháng
10/2009 ông đến California để tham dự lễ Katê của cộng đồng người Việt gốc Chàm
tại đây. Ông đã được mời phát biểu cảm tưởng tại buổi lễ. Theo ông, dân tộc
Chàm muốn sống với nhau tốt, muốn tồn tại tốt cần thể hiện 3 yếu tố: Đoàn kết,
Bảo tồn và Phát triển.
Đối
với người Chàm, đoàn kết được thì sẽ được tất cả, và không đoàn kết thì sẽ mất
tất cả. Điều này mang ý nghĩa sau khi bị “vong quốc” sẽ lại phải “vong thân”.
Người
Chàm cần bảo tồn ngôn ngữ và chữ viết của mình, vì “tiếng Chàm còn thì người Chàm còn; tiếng Chàm mất thì người Chàm mất”.
Nếu
tồn tại được mà không phát triển thì chỉ “tồn tại như một dân tộc bần cùng”,
“vùi dập trong cuộc sống lạc hậu, tối tăm”.
Có
lẽ đó cũng chính là lời kết của bài viết này về… “Người Chàm trong mắt tôi”.
Thánh địa Mỹ Sơn
***
Chú
thích:
[1]
Tagalau tiếng Chàm là cây bằng lăng
hoa tím, mọc nhiều ở miền núi Ninh Thuận và Bình Thuận. Tuyển tập mang tên
Tagalau vì nó tượng trưng cho tính dân dã, sức chịu đựng, sự khiêm tốn: nỗ lực
nở hoa dù phải mọc trên mảnh đất nghèo cằn.
Tagalau
là Tuyển tập chứ không phải là Tạp chí nên không ra định kỳ, mà chỉ được
xuất bản khi tập hợp đủ bài vở. Số đầu tiên của Tuyển tập Tagalau ra mắt vào lễ
Katê của người Chàm năm 2000.
[2]
Chế Lan Viên (1920 – 1989), tên thật là Phan Ngọc Hoan, ra đời tại xã Cam An, huyện
Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị. Ông lớn lên và đi học ở Quy Nhơn, đỗ bằng Thành chung rồi
đi dạy tư kiếm sống. Có thể xem Quy Nhơn, Bình Định là quê hương thứ hai của Chế
Lan Viên, nơi đã để lại những dấu ấn sâu sắc trong tâm hồn của nhà thơ.
Ông
bắt đầu làm thơ từ năm 12 tuổi. Năm 17 tuổi, với bút danh Chế Lan Viên, ông xuất
bản tập thơ đầu tay nhan đề Điêu tàn,
có lời tựa đồng thời là lời tuyên ngôn nghệ thuật của "Trường Thơ Loạn".
Từ đây, cái tên Chế Lan Viên trở nên nổi tiếng trên thi đàn Việt Nam.
Trước
năm 1945, thơ Chế Lan Viên là một thế giới đúng nghĩa "trường thơ loạn":
Kinh dị, thần bí, bế tắc của thời Điêu
tàn với xương, máu, sọ người, với những cảnh đổ nát của tháp Chàm. Những
tháp Chàm "điêu tàn" là một nguồn cảm hứng lớn đáng chú ý của Chế Lan
Viên. Qua những phế tích đổ nát và không kém phần kinh dị trong thơ Chế Lan
Viên, ta thấy ẩn hiện hình bóng của một vương quốc hùng mạnh thời vàng son,
cùng với nỗi niềm hoài cổ của nhà thơ.
Phong
cách thơ Chế Lan Viên rất rõ nét và độc đáo. Thơ ông là sức mạnh trí tuệ được
biểu hiện trong khuynh hướng suy tưởng - triết lý, "chất suy tưởng triết lí mang vẻ đẹp trí tuệ và sự đa dạng, phong
phú của hình ảnh thơ được sáng tạo bởi một ngòi bút thông minh, tài hoa".
Con gái ông, bà Phan Thị Vàng Anh, cũng là một nhà văn nổi tiếng.
[3]
Hận Đồ Bàn do ca sĩ Chế Linh trình
bày:
[4]
Tham khảo về Chế Linh tại:
[5]
Tham khảo trang web của Inrasara về chuyện Chế Linh và Nguyễn Thị Thúy Hằng:
***
(Trích Hồi Ức Một Đời Người)
Hồi Ức Một Đời Người gồm 9 Chương:
1.
Chương 1: Thời thơ ấu (từ
Hà Nội vào Đà Lạt)
2.
Chương 2: Thời niên thiếu (Đà
Lạt và Ban Mê Thuột)
3.
Chương 3: Thời thanh niên (Sài
Gòn)
4.
Chương 4: Thời quân ngũ (Sài
Gòn – Giảng viên Trường Sinh ngữ Quân đội)
5.
Chương 5: Thời cải tạo (Trảng
Lớn, Trảng Táo, Gia Huynh)
6.
Chương 6: Thời điêu linh (Sài
Gòn, Đà Lạt)
7.
Chương 7: Thời mở lòng (những
chuyện tình cảm)
8.
Chương 8: Thời mở cửa (Bước
vào nghề báo, thập niên 80)
9.
Chương 9: Thời hội nhập (Bút
ký những chuyến đi tới 15 quốc gia và lãnh thổ)
Tác giả còn dự tính viết tiếp một
Chương cuối cùng sẽ mang tên… Thời xuống lỗ (thập niên 2000
cho đến ngày xuống lỗ)!
HẬN ĐỒ BÀN & HẬN SÀI GÒN
Trả lờiXóaĐôi lời cùng tác giả Nguyễn Ngọc Chinh Hồi Ức Một Đời Người,
Tôi cùng là quân nhân tác chiến, thường lê gót giày sault khắp mặt trận chiến trường vùng 2 chiến thuật- Bình Đinh, Qui nhơn, Tuy Hòa... Nhưng không đâu làm tôi xúc động bồi hồi khi dừng quân bên những cổ thành Hời- Champa- rêu phong vách đá. Tôi vẫn còn nghe vang động đâu đây những lời thơ vong quốc- Chế Lan Viên, và giọng ca sầu cố quốc Champa ai oán nảo lòng " Hận Đồ Bàn " Chế Linh....Sao mà, nó mang tâm sự của người lính chiếm QL.VNCH suốt thời gian tù binh cải tạo trong tù Cộng Sản. Và nó vẫn da diết Trong lòng tôi suốt 39 năm qua...Nó bắt tôi phải ' Thua Cuộc " như Hận Đồ Bàn, nhưng tôi không chấp nhận phải " Hận Sài Gòn ". Vì Sài Gòn Đẹp Mãi Trong Tôi..."
Sài Gòn Đẹp Lắm Sài Gòn Ơi
http://youtu.be/ms_8EARbLnk
Huỳnh Mai St.8872
Chúng tôi đã quen với "Chiêm", "Chàm", hay "Hời" từ nhỏ và cũng không có ý gì "miệt thị" cả, hơn nữa, chúng tôi còn thương cảm cho số phận bi đát của một dân tộc. Từ nhỏ, ở quê chúng tôi, những bài ru con đều bắt đầu và kết thúc bằng "Hời ơi!...Hời!"...
Trả lờiXóaChúng tôi sanh ra và lớn lên ở nơi mà từng là kinh đô của 1 vương quốc với cảm nghĩ cũng khá giống, nhưng chưa nói lên được như anh. Anh cho phép tôi được coppy bài viết này về Blog của minh, vì chỉ đưa link không nhiều người không đọc được.
Cảm ơn và chờ sự đồng ý của anh!
Xin anh cứ tự nhiên đem về blog của mình để cùng chia sẻ.
XóaBài hay, cảm ơn anh Nguyễn Ngọc Chính đã chia sẻ, rất tiếc theo tôi được biệt (nếu quả là thật) thì anh chưa nói được cái quan trọng: Nhã nhạc cung đình Huế, dân ca Miền Trung và ngày nay là dòng nhạc Bolero Miền Nam chịu ảnh hưởng âm nhạc Chăm
Trả lờiXóaQuả thật khi viết về người Chàm tôi hoàn toàn không nghĩ và không biết đến ảnh hưởng của âm nhạc Chàm trong âm nhạc Việt. Tôi sẽ nghiên cứu về vấn đề này một khi có thời giờ. Không dám hứa nhưng có một dịp nào thuận tiện sẽ viết thêm về người Chàm.
XóaThân gởi anh Ngọc-Chính:
Trả lờiXóaTôi có tham dự đại hội IOC-International Office of Champa ở Hoa-kỳ 2007 và tham khão trang web của hội, theo đó Huyền Trân công chúa không có đủ tư cách lên giàn hõa với vua Chế Mân nhà Trần muốn đem công chúa về và không có biết bà làm gì sau đó.
Vậy xin anh đính chính lại cho rõ. Rất cám ơn. L.M. Hiệp